भोलाको न्यायको यात्रा

>[hgf cfrfo{

g]kfnuGhdf x'g] dfgjclwsf/sf kIfsf jx; / 5nkmndf clgjfo{ pkl:ylt x'g] AolQm x'g ef]nf dxt . dfcf]jfbL z;:q 4G4sf] ;'?jft ;+u} pgsf] clwsf/sf] n8fO{ klg ;'? ePsf] xf] . dfcf]jfbL z;:q 4G5 ;lsP klg pgsf] clwsf/sf] n8fO{ eg] cem} hf/L 5 .

wgu9Ljf6 @)%@ ;fndf OG;]sdf k|j]z u/]sf $! jlif{o ef]nf clxn] If]lqo sfof{no g]kfnuGhsf ;+of]hs x'g\ . wgu9Ldf Ps jif{ latfP/ g]kfnuGhdf cfOk'u]sf pgL clxn] olxsf :yfoL af;LGbf eO;s]sf 5g\ .

ljBfyL{sfndf ;+lut ;fwgfdf nfu]sf ef]nf dfgjclwsf/sdL{ gePsf] eP kSs} snfsf/ x'Gy] xf]nfg\ . eG5g\–lut d c;fWo /fd|f] ufp+y], Ps b'O{ j6f jfhf clxn] klg /fd|f] ahfp+5' .Ú /fHon] snfsf/sf] ;Ddfg gu/]sf] b]v]kl5 cfkm\gf] k|ltef x'+bf x'+b} klg @)%# ;fn b]lv eg] Tof] k|ltefnfO{ st} yGSofP/ /fv]sf 5g\ . …snfsf/ / v]nf8Lsf] cj:yf p:t} 5Ú pgn] eg]–…snfsf/ eP/ /fli6«o cGt/fli6«o If]qdf lrlgGy] xf]nf t/ c;Gt'li6 ;+w} /xGYof] .Ú

dfgjclwsf/sf If]qdf sfd ug{] OG;]ssf] dWoklZrd If]lqo ;+of]hs eP nuQ} pgsf] k]zfdf sl7g ofqf ;'? ePsf] xf] . …dfcf]jfbL 4G4sf qmddf cfkm\gf] Odfg arfP/ Gofosf kIfdf n8\g' sd sl7g sfd lyPgÚ pgL eG5g\–…s}of} k6s Hofg hf]lvddf k/]sf] 5 . Ú

ljxfg sl/a *=#) jh] ;+jfbbftf OG;]s sfo{nodf k'u]sf] cfwf306f kl5 pgL cfOk'u] . …d]/f] ;fdflhs sfd k|fo ( jh]jf6 ;'? x'G5Ú cfkm'n] ;+jfbbftfnfO{ cfwf 306f s'/fpg'sf] tfTko{ k|i6\ofp+b} pgn] eg]–…Knfg gePsf] sfddf ;do lbg'kbf{ clnslt cK7]/f] x'G5 .Ú

…Ps lbgdf Pp6} dfG5]n] rf/÷kf+rj6f e'ldsf lgefpg'k5{Ú s'/fsfgLnfO{ cf}krf/Lstf lbg'k'j{ pgL cfkm} ;+jfbbftfsf nflu jftfj/0f agfp+b} lyP .

lbge/ ;fdflhs sfd, cGo sfof{nosf] cf}krf/Ls sfo{qmddf Ao:t eO/xg] ef]nfsf] b}lgls ljxfg k|fo $ jh]jf6 ;'? x'G5 . ;+w} ljxfg $=#) jh] …dlg{Ë jfsÚdf lg:sG5g\ . …dlg{Ë jfsÚsf] klg 5'§} b}lgsL 5 . ;+u} …dlg{Ë jfsÚ ug{] pgsf] Pp6f 5'§} ;d'x 5 . To;df & hgf 5g\ . cGt/fli6«o ;+:yfdf sfd ug{], Aofkf/L, k|f]km]zg cu{gfOh]zg ;+:yfsf AolQmx?sf] ;d'x 5 hf] …;+u} dlg{Ë jfsÚ u5{g .

OG;]s sfof{no glhs}sf] rf]sdf hDdf eP/ b'O{ sd lrof vfg] / /fhgLlts, ;fdflhs / ;d;fdlos ljifodf ukm r'6\g] pgLx?sf] …dlg{ËjfsÚsf] b}lgsL xf] . …xfdL rf]sdf l7Ss ^ jh] k'U5f}+, Toltj]nf /]l8of]sf ;dfrf/ ;'lgG5Ú pgL eG5g\–…Tolx ;dfrf/df cfPsf ;d;fdlos ljifodf rrf{ u5f{} .Ú

klTg clgtf yfkfsf] glz{Ë k]zf ePsfn] k|fo 3/df ljxfgsf] sfd pgs} yfKnf]df cfOk5{ . …clgtfsf] k|fo dlg{Ë l8p6L k5{Ú pgn] afWotf lj;fP–…afnaRrfsf] sfd t clgtf 3/d} eP klg d cfkm} u5'{ .Ú ef]nf vfgf ksfpg lgs} l;kfn' 5g\ . vfg dg gkg{] / clt dg kg{] t/sf/L 5}g . …;a} dg k5{ t/ ljz]if dg kg{] klg s]xL 5}gÚ pgn] eg] .

b'O{ 5f]/fsf lktf pgL 5f]/fx?nfO{ vfgf v'jfpg], tof/ ug{] / :s'n k'¥ofpg] lhDd]jf/L cfkm} lnG5g\ . …sfG5f] afa' cldt d lagf vfgf vf+b}gÚ pgn] eg]–…d st} jflx/ uP eg] w]/} kmf]g p;s} cfp+5 .Ú

dfgjclwsf/sf ljifonfO{ 8s'd]G6]zg ug'{kg{] ePsfn] OG;]s sfof{nodf x'+bf pgL k|fo Od]n OG6/g]6df em'lDdO/xG5g\ . …xfd|f] sfof{nosf] alnof] kIf eg]s} 8s'd]G6]zg xf]Ú pgn] sfof{nosf] ljz]iftf klg atfpg r's]gg\ .

sl/a !^ jif{sf] ;fdflhs lhjgdf slxn] sfxL pgL cfkm\gf] AolQmut lhjg g} lj;{G5g\ . …xfdL ;fdflhs sfo{stf{sf] lhjg xfd|} sG6«f]ndf x'+bf]/x]g5Ú pgn] eg]–…;fdflhs sfd ePsfn] ;+:yfn] lbPsf] lhDd]jf/L eGbf y'k|} cGo sfd ug'{k5{ .Ú clxn] pgL ldzg g]kfnuGh gu/kfnLsfdf nfu]sf 5g\ .

& hgf clkml;on sd{rf/L /x]sf] OG;]s sfof{nodf pgsf] ;do ;f+em & jh] ;Dd laTg] u/]sf] 5 . % jh] sfof{no ;do ;lsP klg yk b'O{ 306f ;a} sd{rf/L dWoklZrdsf] dfgjclwsf/sf] cj:yfsf ljifodf 5nkmn u5{g .

w]/} Ao:t x'g] ePsfn] cfkm}nfO{ Aojl:yt ug{ eg] slxn] sfxL ljl;{g] u/]sf 5g\ . …slxn] sfof{nosf] sfddf lgs} tgfj eP eg] 3/df nu]/ Tof] tgfj kf]lv+bf] /x]5Ú pgn] eg]–…slxn] 3/sf] tgfjn] clkm;sf sd{rf/L;+u emf]lSsbf] /x]5' .Ú

;f+em * jh]sf] sflGtk'/ 6]lnlehgsf] ;dfrf/ g5'6fpg] pgL s]xL j]/ cWoog klg u5{g . clxn] /fhkl/jf/ xTofsf ;DaGwdf k|sflzt lstfj kl9/x]sf 5g\ . Ps jif{ cl3 ;Dd b}lgs !* sk lrof vf+bf sl/a cfwf lsnf] lrlg vfObf] /x]5 eGg] 1fg kfP b]lv lagf lrlgsf] lrof vfg yfn]sf 5g\ . …clxn] klg ;/b/ * sk hlt k'U5Ú pgn] lrof vfg'sf] afWotf ;'gfP–…hxf+ uP klg ;Tsf/ lrofjf6 kfOG5, gfO{ eGg ;lsGg .Ú  pgL kl/jf/nfO{ ;do lbg gkfp+bf lvGg 5g\ . …>Ldltn] t d]/f] k]zfsf] afWotf a'em\l5g t/ ;fgf 5f]/fx?n] slxn] sf+xL ;do dfUbf klg Aoj:yf ug{ xDd] xDd] k5{ .Ú @)^% ;fnb]lv pgn] xndf uP/ lkmNd x]/]sf 5}gg\ . clGtd k6s klTg clgtf ;+u lxGbL lkmNd x]/]sf lyP t/ To;sf] gfd eg] ofb 5}g .

cfkm'nfO{ Aoj;foLs 5' eGg] 7fGg] pgL To;}df uj{ u5{g t/ l5§} lg0f{o ug{] afgL pgL cfkm}nfO{ dg k/]sf] 5}g . …slxn] sfxL t'?Gt} lg0f{o ubf{ w]/} kmfObf klg x'G5 t/ slxn] sfxL To;}n] 8'jfp+5Ú pgn] cg'ej ;'gfP .

!^ jlif{o Aoj;foLs lhjgdf af+s]sf] /fKtL kf/L a3f}8f If]qdf ePsf] 36gf pgL slxNo} lj;{Ggg\ . @)%* ;fn c;f/df dfcf]jfbLn] :yflgo af;LGbf d'/fpnfO{ df/]sf] 36gf kl5 ufp+n] ql;t eP/ ef/t lj:yflkt ePsf] ;'rgf kfP/ uPsf pgL ;lxt & hgfn] em08} Hofg u'dfpg'k/]sf] lyof] . 36gfsf] :ynut cg'udgdf uPsf pgLx?nfO{ ufp+n]n] dfcf]jfbL 7fg] kl5 cK7]/f]df k/]sf lyP . …t/ ;fdflhs kl/ro agfPsfn] Tolta]nf Hofg hf]luof]Ú pgn] eg] .

hlt x08/ / 7Ss/ vfPklg clt sl7g ;dodf klg ;+oldt eP/ sfd u/]sfn] cfkm}nfO{ uf}/a nfUg] atfpg] ef]nfn] Rofn]~h u/] …%@ ;fn b]lv ;'? ePsf] d]/f] ;fdflhs lhjgdf d]/f] To:tf] s'g} 36gf 5}g, d}n] g}lts kIf sdhf]/ agfpg] sfd u/Lg\ .Ú

…dfcf]jfbL / /fHo kIf b'j}n] ulNt ubf{ b'j}sf sdhf]/L b]vfOof] t/ s;}sf] glhs eOg s'/fsfgLsf] qmdnfO{ la6 dfb{{}Ú pgn] eg]–…of] zfvnfO{ clxn] klg hf]ufpg' 5 .Ú  

सफलता तिर रचना

श्रृजना आचार्य 

नयां ब्राण्ड आएको छ । ह्वाइट रम हो । कलर नखानेहरुका लागि । ब्ल्याकमा पनि छ । र्याकको छेवैमा लहरै राखिएका पेय पदार्थ भरीएको बोतल हेर्दै गरेका ग्राहकलाई उनले आफ्नो ब्राण्डको विज्ञापन गरीहालीन् । तर ग्राहक भने उनी तिर हेरेकै छैन । सांझको करिब सात वजेको हुंदो हो । उनको पसलमा पेय पदार्थ लिन आउनेहरुको ‘पिक आवर’ हो । 

‘आज शनिवार दिनभर पसल बन्द थियो । एकै छिन खोलेको हो’  उनीसंग कुराकानी गर्न पुगेकी संवाददातासंग पनि भलाकुसारीलाई निरन्तरता राखेकै छन् । 

उनले नयां ब्राण्ड भनेर विज्ञापन गरेको ‘रम’ ग्राहकको रोजाइमा परेन  । ‘रेड वाइन’ प्याक गर्न लगाएर हिडे । 

‘दिनभरी १० थरी मान्छे आउंछन् । सवैसंग राम्रो ब्यवहार गर्नुपर्छ’ उनले पेशाको बाध्यता छलैङ्ग पारीन । ‘सामान बेच्दा राम्रो छ भन्नुपर्छ । नयां ब्राण्डको बारेमा जानकारी दिंदा टेष्ट गर्नुभएको छ भन्छन् अलि अप्ठेरो हुन्छ’ उनले आफ्नो बाध्यता यसरी खोलिन । 

नेपालगन्जको धम्बोझी चोक नजिक रहेको ‘न्यु सन्देश सेन्टरमा’ तपाई जानुभयो भने ३२ वर्षिया रचना श्रेष्ठ यसरी नै प्रस्तुत हुन्छिन् । बाबु मणिन्द्रलाल श्रेष्ठको पत्रकार वनाउने रहरलाई भन्दा आफ्नो सफल ब्यवासायी बन्ने चाहनालाई प्राथमिकता दिएकी रचनालाई अहिले आफ्नो रोजाई प्रति कुनै पछुतो छैन । 

भन्छिन् ‘आर्थिक पक्षलाई ध्यान दिएर सफल ब्यवसायी बन्ने सपना साकार पार्न तिर लागे’ । उनी आफु एक सफल ब्यवसायी भएकोमा गर्व गर्छिन । ‘मेरो आइडियल भवानी राणा हो । एउटी महिलाले नेपाल उद्योग वाणीज्य महासंघको नेतृत्व हाक्नुभएको छ ।’ अवसर आफै आउंदैन अवसर खोज्न आफै जानुपर्छ भन्ने सोचाई राख्ने रचना नेपालगन्ज उद्योग वाणीज्य संघकी सदस्य हुन् । 

कुनै ब्यवसायीक जमघट होस वा सामाजिक जमघट । रचना नभएको जमघट खल्लो हुन्छ । सुन्दर र फरासिली रचनासंग वातावरण नै सुन्दर बनाउने खुबी छ । खुलेर कुरा गर्न मन पराउने रचना सफल ब्यवसायी हुनुमा उनको यो गुण पनि सहयोगी भएको छ । त्यसमा पनि उनको यो सपना साकार पार्न पति युवराज कार्कीले निकै सहयोग पुर्याएका छन् । समाज सेवालाई पनि उत्तिकै महत्व दिने रचना पति युवराजलाई पसलमा राखेर समाजसेवामा निस्कन्छिन् । 

लायन्स क्लव र जेसिस मार्फत उनले समाजसेवामा आफ्ना हात अगाडी बढाएकी छन् । ‘जेसिसले मलाई धेरै कुरा सिकायो’ भन्छिन्–‘महिलाका लागि अति कठिन मेरो पेशामा सामाजिक कामले सहयोग पर्याएको छ ।’ क्षेत्रिय कृकेट विकास समितिमा आवद्ध भएर खेलकुद क्षेत्रलाई पनि सहयोग पु¥याएकी छन् ।  

सामाजिक जागरणमा निस्कने रचनालाई ब्यवसायीक महिला प्रति हेर्ने समाजको दृष्टिकोण नफेरीएकोमा निकै चिन्तित बनाएको छ । ‘पुरुषलाई जस्तो सजिलो कहां छ र ? हामीलाई हेर्ने आंखा थरीथरीका छन् ।’ 

यसैका कारण हो ब्यवसायीक क्षेत्रमा महिला अघि आउन नसकेको । तर पनि विस्तारै परिवर्तन हुंदैछ । उनी भन्छिन् – ‘२०६३ सालमा म उद्योग वाणीज्य संघको सदस्य हुंदा संघमा जम्मा ९५ जना थिए अहिले ३ सयको हाराहारीमा छौं ।’ तर नेतृत्वमा जान भने धेरै संघर्ष गर्नुपर्ने उनको धारणा छ । 

कोल्ड स्टोरको सम्पुर्ण बागडोर सम्हालेकी रचनाले ग्राहक र डिलरका ब्यवसायीसंग आफै डिलिङ्ग गर्छिन । ‘पार्टीका (ब्यवसायी) मान्छेले त सम्मानजनक ब्यवहार गर्छन’ उनी भन्छिन्–‘ग्राहकको नियत थाहा हुंदैन ।’ 

२०५४ सालमा युवराजसंग विवाह भएपछि ब्यवसायीक क्षेत्रमा लागेकी रचना अहिले छुट्टै उद्योग पनि दर्ता गर्दैछन् । ‘पिउने पानी सम्बन्धि उद्योग दर्ता भइसक्यो’ उनले आफ्नो आगामी योजना सुनाइन्–‘अनमोल ड्रिङकिङ्ग वाटर’ ‘गत वर्ष दर्ता गरे’ उनले भनिन्–‘अब सोडा र पानी सम्बन्धि अर्काे उद्योग दर्ता गर्दैछु ।’ 

महेन्द्र उच्च माविमा कक्षा १० मा पढ्दा पढ्दै युवराज संग माया बसेछ । ‘ममीको पसल थियो । ममिलाई सघाउन पसलमा बस्थे उहां (युवराज) आउनुहुन्थ्यो’ उनले आफ्नो ति पल सम्झदै भनिन्–‘माया बस्यो र विवाह भयो ।’ 

विवाह पछि भने उनले पठाईलाई निरन्तरता दिन सकिनन् । ‘मेरो ब्यवसायका लागि आवश्यक शिक्षा छ’ प्रमाणपत्र तह उतिर्ण गरेकी रचनाले भनिन्–‘विवाह पछि पढाईलाई भन्दा ब्यवसायलाई प्राथमिकता दिए ।’ 

कुराकानीको क्रम टुंगीदै गर्दा उनले आफ्नो पसलको विशेषता बताउन भने चुकिनन् । मेरो पसलमा एउटा घरमा आवश्यक पर्ने खाद्यान्न सम्बन्धि सबै सामान पाइन्छ ’ भन्छिन््–‘गुणस्तरलाई म निकै महत्व दिन्छु ।’ क्यानका आइटम, विदेशी रक्सि, नाम चलेका ब्राण्डका पेय पदार्थ सबै पाइन्छ । आफुले उत्पादन भएको मिती हेरेर डिलर संग सामान राख्ने गरेको बताउने रचनाले आफ्ना ग्राहकलाई पनि सामान किन्दा उत्पादन मिति हेरेरै लैजान सुझाव दिन्छिन् । भन्छिन् –‘उपभोक्ताको स्वास्थ्यलाई संधै ख्याल गर्छु ।’ 

मरेको छैन अपनत्व

गोविन्द कुलपुजाका लागि सल्यान गएकाले मलाई केही दिन देखि एफएममा विहानको डिउटी गर्नुपर्ने अवस्था छ । परिक्षा नजिकिएको बेलामा दिनको दुइपल्ट एफएम जानुपर्दा मलाई निकै टाउको दुखाई भएको थियो । 

फुर्सद हुंदा पढ्न मन नलाग्ने जव एफएम जानुपर्ने बेला भयो अनि किताबको याद आउने । आइतवार विहान त मलाई विहान उठ्न निकै मुस्किल भइरहेको थियो । कारण के थियो भने एउटा नचिनेको मोवाइल नम्बरवाट राति १० वजे देखि ‘कल्पना हो’ भन्दै एउटा मान्छेले अनावश्यक फोन गरेर मेरो निन्द्रा खराब गरेको थियो । मध्य रातमा बारम्बार फोन गरेर निन्द्रा विथोलिएकाले विहान उठ्न निकै गाह्रो भए पनि आखिर एफएम त  नगई भएन । बल्ल बल्ल उठेर एफएम गए । विहान साढे ६ वजेको समाचार सकेपछि एक घण्टा फुर्सद भयो । फुर्सद हुनासाथ कम्प्युटर अगाडी छ भने पहिलो प्राथमिकता फेसबुक हेर्ने हुन्छ । 

फेसवुक अन गर्नासाथ राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगका क्षेत्रिय संयोजक मुरारी खरेल अनलाईन हुनुहुंदो रहेछ । औपचारीकताको अभिवादन आदान प्रदान पछि मैले आज के छ सर भनेर सोधे । मुरारी सरले एक जना मानवअधिकार रक्षकको छोरी वेपत्ता भएको खबर सुनाउनुभयो । 

बर्दिया जमुनी गाविस सितापुरकी मानवअधिकार रक्षक कौशीला सिंह ठकुरीकी ९ वर्षिया छोरी दिपशिखा बेपत्ता भएको प्रारम्भिक खबर आएको जानकारी दिनुभयो । त्यति खबर पाएपछि आफ्नो कर्तब्य निभाउन थाले । विभिन्न च्यानललाई फोन गर्दा घटना सांचो ठहरियो । समाचार प्रशारण भयो । 

पछिल्लो समय स–साना बालबालिकालाई अपहरण गरी फिरौती माग्ने गिरोह सकृय भएकाले हामी पनि शसंकित भयौ । कतै यो पनि त्यस्तै घटनाको निरन्तरता होकी भनेर । अनलाइनकै च्याटमा घटनाको स्थलगत रिपोर्टिङ्ग गर्ने निधो भयो । 

८ वजे समाचार सकेपछि मलाई लिन एकजना साथि आउनुभयो । अनि आयोगको गाडीमा लाग्यौ जमुनी तिर । गाउंमै पुगे पछि विभिन्न ठाउंमा मानिसहरुको झुण्ड देखियो । चौतारी, चौराहा र दोवाटोमा मानिसहरुको भिड थियो । हामीले कुरा गर्यौ गाउंमा एउटा घटना हुनासाथ कसरी पुरा गाउंनै प्रभावित हुन्छ । एउटालाई परेको दुख सबैले आफ्नो सम्झन्छन् । कौशीलाको दुखमा साथ दिन सबै गाउंले बाहिर निस्केका थिए । गाडी भित्रै हामीले गाउंले सहयोगी जिवन र शहरी स्वार्थी जिवनको तुलना गर्यौ । शहरमा माथिल्लो तलामा बस्नेलाई आपत विपत पर्दा एउटै घरको तल्लो तलामा बस्नेलाई वास्ता हुंदैन । तर यहां त गाउंनै पुरा उल्टिएको छ । खेतका काम गर्नुपर्ने असारको माचोमा पनि सबै गाउंले सडकमा निस्केर एक आपसमा कुरा गर्दै चिन्ता ब्यक्त गरीरहेका छन् । 

एउटा झुण्ड नजिक गएर कौशीलाको घर सोध्न गाडी रोकियो । त्यहां सोध्दा बालिका घरदेखि केही पर नालामा डुबेको अवस्थामा मृत भेटिएको जानकारी पायौं । नभन्दै केही पर नाला छेउमा गाउंलेको ठुलै झुण्ड देखियो । 

बालिकाको मृत्यु भइसकेको थाहा भएपछि त्यहां अब हाम्रो केही भुमिका नहुने देखियो । तर गाउंमा पुगीसके पछि केही न केही त गर्ने पर्यो । त्यसपछि चार महिना पहिला भारतीय सिमा सुरक्षा बल एसएसविले नियन्त्रणमा लिएर बेपत्ता बनाएका नागरीकको घरमा पुगेर उनीहरुको परिवारको अवस्थाका वारेमा जानकारी लियौ । फर्कने बेलामा गाउंमा पुगीसकेपछि अन्य केही भुमिका नभए पनि घटना हेरेर फर्कने निधो गरेर गरीयो । घटनास्थल नजिकै गाडी लिएर जान उचित ठानेनौ । अलिवर गाडी राखेर हिंडेर गयौं । हामी पुग्दा बालिकाको शव पानीवाट झिकेर कपडाले बांधिसकेको रहेछ । 

केहीवेर त्यहां अल्मलिएर फर्किन लागेका थियौ । दुईतिर नाला बनाएर बिचमा माटो पुरेर बनाएको बाटोमा गाडी गुड्दै थियो । बाटोको छेउ छेउमा मानिस हिंडेकाले साइड दिन चालकले गाडी किनारमा लगेछन् गाडी त हिलोमा जोतियो । निकाल्ने जति कोशिष गरे पनि गाडी निस्कने संकेत देखिएन । लौ बरवाद पार्यो हामी निकै चिन्तित भयौ । 

गाडी फसेको देखेपछि त्यहांका युवाहरुआए । कसैले धकेल्न थाले कसैले गाडी नै उचालेर निकाल्ने प्रयास समेत गरे । अचम्म रातभर बालिका खोजिमा निन्द्रां गुमाएका गाउंले शहरीया चढेको गाडी हिलोमा फसेको देखेर निकै चिन्तित थिए । वास्तवमा त्यहां अपनत्व थियो । हामी लाचार भयौ तर उनीहरुले हिम्मत हारेनन् । मानिसको भिड छंदै त्यसलाई सदुपयोग गर्न हामीलाई उल्टै सम्झाइरहेका थिए । तर जति गरे पनि पाटेको माटोमा फसेको गाडी निस्कनुको साटो झन झन हिलोमा दब्दै गयो । केही सिप नलागे पछि ट्याक्टरले निकाल्ने निधोमा पुगीयो । 

हामीसंग त्यही फसेको गाडी बाहेक अन्य केही साधन थिए्न । ट्याक्टर खोज्न कहां जांने ? त्यही भिडमा उभिएका युवा मध्यकाले आफ्नो ठुलो बुवाको ट्याक्टर भएको बताए । तर टाढा घर भएकाले साधनको आवश्यकता थियो । हाम्रै पेशाका बर्दियाका सहकर्मी मोटरसाइकल लिएर आएका थिए । उनीसंग सहयोग माग्ने निधो गरियो । 

तर त्यति धेरै सहयोगी भावनाका ब्यक्तिको बिचमा रहेर पनि ति ब्यक्तिमा आत्मै देखि मोटरसाइलक दिएर सहयोग गरौं भन्ने भावना जागेन । धेरै बेरको प्रयास पछि लाचारीका साथ बल्ल बल्ल मोटरसाइकल दिन राजि भए । सहकर्मीको मोटरसाइकलमा ति युवालाई बसालेर आयोगका मोहन जोशि जानुभयो ट्याक्टर खोज्न । 

ट्याक्टर आउन र गाडी निकाल्ने करिब एक घण्टाको अवधि लाग्यो । त्यो अवधिमा बालिका हराए देखिको भोलीपल्ट विहानको अवधिमा गाउंलेले निभाएको भुमिकाका बारेमा जानकारी पाइयो । बालिका हराएको थाहा पाउनासाथ गाउं भरीका कुनै महिला पुरुष घरमा बसेनन् । आफ्नै परिवारको सदस्य जस्तै सबैले रातभर बालिकाको खोजि गरे । भारतको जंगल, नाला, गाउंभरी जतासुकै खोजे पनि बालिका भेटिइनन् । हामी बसेको चौतारा नजिकैकी एक महिलाले भनिन् ‘कहां सुत्नु नानी राती एक वजे खाना खाएको । निदाउन कोशीस गरे पनि निन्द्रा लागेन । आंखा चिम्लना साथ त्यहि केटीको अनुहार झलक्क आंखामा आउंथ्यो ।’ 

दिनहुं मानिसको मृत्यु, अपहरण, हत्या जस्ता घटनाका बारेमा समाचार बनाउंदा, त्यस्ता घटना सुन्दा सुन्दा निर्जिव भइसकेको हाम्रो मन गाउंलेको त्यो अपनत्व भावना देखेर प्रभावित भयौं । ‘वास्तवमा बस्ने त गाउंमा नै हो । शहरमा यो अपनत्व कहां पाइन्छ र ? ’ मुरारीले भन्नुभयो । 

ट्याक्टर आयो गाडी निकाल्यौ । हामी चौपारीमा बसेका थियौं । तर रोक्दै नरोकी खुरुक्क ट्याक्टर गयौ । मुरारी सरले भन्नुभयो ‘पैसाको कुरा मोहन जीले मिलाउनुभएछ । ट्याक्टर त  रोक्दै नरोकी गयो ।’ 

त्यति भनेपछि मोटरसाइकल दिएर सहयोग गरेका हाम्रा सहकर्मीलाई धन्यवाद दिएर मुरारी सर र म गाडीमा चड्यौ । मोहन सर पहिल्यै गाडीमा हुनुहुन्थ्यो । गाडीमा पुगे पछि मुरारी सरले मोहनसरलाई सोध्नुभयो । ‘पैसा कति लाग्यो ? ’ तर अचम्म ट्याक्टर मालिक धनवहादुर काइलाले त एक रुपैया पनि लिएनछन् । 

कम्तिमा एक हजारको माग राखे भने पांच सयमा उम्काउंला भन्ने मुरारी सरको कल्पनाको उल्टा ब्यवहार गाउंले ट्याक्टर मालिक काईलाले देखाए पछि धन्यवाद समेत दिन नपाएकोमा मुरारी सर पछुताउनुभयो । 

बास्तवमा धनवहादुर काइला जस्ता सहयोगी भावना बोकेका नेपालीहरु अझै पनि हाम्रा समाजमा छन् । धन्यवाद छ काइला तिमिलाई ।  अनि समाजमा एउटालाई विपतपर्दा आफ्नै एउटै परिवार जस्तो गरेर दुख बांड्ने गाउंमा अपनत्व रहिरहोस । पाहुनालाई दुख पर्दा सहयोग गर्ने सहयोगी हातहरु कहिल्यै नथाकुन ।  

नाइटो माथि कलेजो देखेपछि चिकित्सक समेत आश्चर्यमा

श्रृजना आचार्य
नेपालगन्ज,३० वैशाख–शरिर भित्र हुनुपर्ने मानिसको अंग बाहिरै बस्यो भने कस्तो देखिएला ? अझ आश्चर्यको कुरा त के भने शरिर भित्र रहेर काम गर्नुपर्ने अंग बाहीर निस्केर पनि काम गरीरहेको भन्ने सुन्दा अचम्म लाग्न सक्छ । नेपालगन्ज स्थित मेडिकल कलेजमा तीन दिन अघि त्यस्तै विरामी आएका छन् ।
दाङ्ग गोल्टाकुरी निवासी १७ वर्षिय खिमबहादुर बुढाथोकी अहिले नेपालगन्ज मेडिकल कलेजका चिकित्सकका लागि अध्ययनको विषय बनेका छन् । जन्मदै नाइटो नजिक मासुको डल्लो निस्के पछि उपचारका लागि विभिन्न अस्पताल पुगका बुढाथोकी निको नभएपछि त्यसै बसेका थिए । कक्षा १० मा अध्ययनरत बुढाथोकी विद्यालयमा खेल्ने क्रममा लोटे पछि मासुको डल्लोमा चोट लागेर दुख्न थालेपछि अस्पताल आएका हुन् ।

हर्निया समेत भएका बुढाथोकी तीन दिन देखि अहिले मेडिकल कलेजमा उपचारार्थ छन् । चिकित्सक अरुण शर्माले नाइटो माथि थुप्रिएको मासुको डल्लो भिडियो एक्सरे(जिएसजि) गरेर हेर्दा त्यहां बांया कलेजो देखेर छक्क परे ।
‘१० वर्षको मेरो पेशाको अनुभवमा यस्तो समस्या देखेको थिइन’ शर्माले भने–‘नत मैले कतै सुनेको छु, यस्तो समस्या देखेर हामीलाई पनि आश्चर्य लागेको छ ।’
शरिर बाहिर नाइटो माथि मासुको डल्लोमा बसेको बांया कलेजोले शरिर भित्र भएको दांया कलेजोले जस्तै राम्रो संग काम गरीरहेको चिकित्सक शर्माले बताए । ‘नर्मल अवस्थामा लिभरले काम गरीरहेको छ’ शर्माले भने–‘उपचार पद्धतीका विषयमा देश वाहिरका सुविधा सम्पन्न अस्पतालका चिकित्सकसंग परामर्श गरीरहेका छौं ।’
शल्यकृयावाट कलेजो शरीर भित्र लैजाने सम्भावनाका विषयमा विदेशी चिकित्सकसंग परामर्श भइरहेको शर्माले बताएका छन् ।
१७ वर्ष देखि हर्निया सहित दुईवटा मासुकोे डल्लो शरिरमा लिएर हिंडेका खिम बहादुर र उनका परिवारलाई कलेजो शरिर बाहिरै बसेको छ भन्ने थाहा थिएन । चिकित्सकले सो कुरा बताए पछि खिमबहादुरका बुवा धरसिंह आत्तिएका छन् ।
नाइटो माथि पलाएको डल्लो निको पार्न धेरै पटक उनका बुवा धरसिंह बुढाथोकीले धेरै अस्पताल डुलाउंदा समेत निको नभएपछि तीन दिन अघि नेपालगन्ज मेडिकल कलेज पुर्याएका थिए ।
अस्पतालका चिकित्सक अरुण शर्माले युएसजि प्रविधिवाट सिटिस्क्यान गर्दा डल्लोमा बांया कलेजो रहेको पत्ता लगाएका हुन् ।
कक्षा १० मा अध्ययनरत बुढाथोकीको जन्मदै नाइटो नजिक डल्लो देखिएको थियो ।‘आमा १५ वर्षकी हुंदा छोरा जन्मिएको हो जन्मदै मासुको डल्लो देखेर नर्शहरु पनि तर्सिएका थिए’ युवकका बुवा धरसिंहले भने–‘यहांका डक्टरले अचम्मको कुरा सुनाएका छन् कसरी उपचार गर्ने ? ’ खिमबहादुरको उमेर बढ्दै जांदा मासुको डल्लो पनि ठुलो हुंदै गएको परिवारका सदस्यले बताएका छन् । अहिले सम्म यस्तो उदाहरण नदेखेका चिकित्सकहरुले उपचारका लागि भारत बैङ्गलोर स्थित अपोलो अस्पतालका चिकित्सकसंग परामर्श गरीरहेको बताएका छन् । कलेजो र मृगौलाको प्रत्यारोपण गर्ने अपोलो अस्पतालका चिकित्सको सल्लाह अनुसार अन्य थप उपचार अघि बढाउने चिकित्सक शर्माले बताए । आर्थिक अवस्था कमजोर रहेका बुढाथोकी परीवारले उपचारमा लाग्ने खर्च जुटाउन समस्या परेको बताएका छन् । ‘डक्टरले यही उपचार गरे भने औषधि गराउंछु धरसिंहले भने–‘वाहिर लैजाने म संग पैसा छैन ।’ उनले चिकित्सकले छिटो निर्णय दिए छिटै घर फर्कने मनस्थितिमा पुगेको बताए ।

नयां संविधानः आशा र निराशा

श्रृजना आचार्य
नेपालगन्ज,१५ जेठ–राजनीतिक दलहरुले संविधान सभाको म्याद थप्ने क्रममा गरेका पांच बुंदे समझदारी स्पष्ट  कार्ययोजना र मार्ग चित्र बिना आएका कारणले थपेको तीन महिनाको अवधिमा पनि संविधानको खाका तयार हुनेमा बांकेका धेरै नागरीक अगुवा आशावादी छैनन् ।
उनीहरुले यो समझदारी संविधान सभाको म्याद थप गर्नका लागि मात्र गरिएको समझदारी भनेका छन् । ‘प्रयास सकारात्मक हो तर कार्यान्वयन हुन्छ भन्नेमा शंका छ’ अधिवक्ता वशन्त गौतमले भने–‘पांच वुंदे सहमति अमुर्त छ ।’ उनले राजनीतिक दलले फेरी पनि पांच बुंदे सहमति पत्रमा उल्लेख भएका कुरामा टेकेर थप सहमति र सम्झौताका लागि राजनीतिक खिचातानीमा लाग्ने संकेत देखेका छन् । ‘स्पष्ट कार्ययोजना छैन सहमतिलाई जसले जसरी ब्याख्या गरे पनि हुन्छ’ अधिवक्ता गौतमले भने ।
सामाजिक कार्यकर्ता इश्वरी विकले त पांच बुंदे सहमतिलाई षडयन्त्रमुलक सहमति भनेका छन् । ‘पुर्ण निकासका रुपमा सहमतिलाई हेर्न सकिन्न, यो क्षणिक निकास हो’ विकले भने–‘स्पष्ट खाका नभएकाले भोलीका दिनमा झन संकट निम्त्याउंछ ।’
उनले सहमतिमा भएको प्रधानमन्त्रीले राजनीनामा दिने र राष्ट्रिय सरकार गठन गर्ने भन्ने विषयमा नै राजनीतिक दलहरु थपेको समय सम्म अलमलिन सक्ने बताए । ‘राजनीतिक दलहरुको चरित्र देखिएकै छ’ विकले भने–‘थपेको समयमा राष्ट्रिय सरकार पनि बन्ला भनेर ढुक्क हुन सकिन्न ।’
पत्रकार सुरेन्द्र काफ्लेले राजनीतिक दलको कृयाकलापलाई नाटक मञ्चनको संज्ञा दिए । ‘रातभरी नसुतेर टिभीमा राजनीतिक दलका कृयाकलाप हेरीयो’ पत्रकार काफ्लेले भने–‘नाटककै गरे जस्तो देखियो ।’ उनले पनि सरकार बन्ने कुराले लामो समय लिने र त्यसले संविधान निर्माणको विषयलाई पाखा लगाउन सक्ने आशंका ब्यक्त गरे । ‘विश्वास गर्ने आधार कहिं कतै देखिएन’ काफ्लेले भने–‘ कार्ययोजनाको खाका सहित सहमति आएको भए आशा गर्न सकिन्थ्यो ।’
तर उनले नागरीक संग राजनीतिक दललाई विश्वास गर्नु भन्दा अर्काे विकल्प नभएको बताए । ‘हामी नागरीक बाध्यताको घेरामा छौं’ उनले भने–‘राजनीतिक दललाई विश्वास गर्नु हाम्रो बाध्यता हो ।’ सर्वाेच्च अदालतले पनि संविधान सभाको म्याद ६ महिना भन्दा बढी थप्न नमिल्ने भनेर फैसला गरेकाले राजनीतिक दलहरुसंग तीन महिनामा संविधानको खाका ल्याउनुको विकल्प नभएको उनले बताए ।
ब्यवसायी दामोदर आचार्यले भने संविधान सभाको म्याद थपिएको विषयलाई सकारात्मक रुपमा लिएका छन् । उनले जसरी रातारात भएपनि राजनीतिक दलहरु एउटा सहमतिमा आए त्यसरीनै संविधान निर्माणको कामलाई पनि निरन्तरता दिए समयमै संविधानको खाका आउनेमा उनी विश्वस्त छन् ।
‘विश्वस्त त हुनै पर्छ’ ब्यासायी आचार्यले भने–‘राजनीतिक दललाई नकारात्मक रुपमा हेर्ने भन्दा पनि नागरीक अगुवाहरुले बाटो देखाउनुपर्छ ।’
अर्का सामाजिक कार्यकर्ता अञ्जु पाठकले अब पनि संविधानको खाका नआए मुलुक संकटमा जाने भएकाले राजनीतिक दलहरु बिच बिकल्प नभएको बताइन् । ‘संविधान सभाको बैठक समेत नबसेर सभासदहरुले तीन वर्षको महत्वपुर्ण समय खेर फालेका छन्’ पाठकले भनिन्–‘अब राजनीतिक दल र सभासदले समयको महत्वलाई बुझ्नुपर्छ ।’
बांकेका नागरीक अगुवाहरुले राजनीतिक दलको चरित्र सुधार्न र थपेको समयमा संविधानको खाका ल्याउन अब नागरीक समाजको ठुलो भुमिका हुने देखेका छन् । ‘अब नागरीक समाजले क्याम्पेनिङ्गको काम गर्नुपर्छ’ सामाजिक कार्यकर्ता विकले भने–‘संविधानका विषयमा सामान्य जानकारी समेत नभएका नागरीकलाई सचेतीकरण गर्न जरुरी छ ।’ ब्यवसायी आचार्यले सबै क्षेत्रलाई अधिकारका कुरा संविधानमा खोज्नुपर्ने सुझाव दिए । ‘अब बन्द हड्ताल गरेर अधिकार खोज्ने होइन’ ब्यवसायी आचार्यले भने–‘संविधान निर्माणको विषयलाई प्राथमिकतामा राखेर आफ्ना कृयाकलाप अगाडी बढाउनुपर्छ ।’ उनले राजनीतिक दललाई वाटो देखाउने र समयमै संविधान जारी गर्न नागरीक समाजले अहिले नै दवाव मुलक कार्यक्रम गर्नुपर्ने बताए । अधिवक्ता बशन्त गौतमले सर्वसाधारण नागरीकलाई जागरुक गराउने काम र राजनीतिक दललाई कर्तब्य पुरा गर्न दवाव दिने काम अहिले देखि नै सुरु गर्नुपर्ने बताए । पत्रकार सुरेन्द्र काफ्ले नागरीक समाज पनि राजनीतिक विचारधारावाट प्रभावित भएकाले पहिला निष्पक्ष हुने र त्यसपछि दवाव मुलक कार्यक्रम संचालन गर्नुपर्ने बिचार राखे । उनले थपेको एक वर्षको अवधिमा संविधान निर्माणका लागि नागरीक समाजवाट दवाव नपुगेको बताए । ‘जेठ १४ नजिकिदै गए पछि मात्र नागरीक समाज पनि तातेको देखियो’ काफ्लेले भने–‘दवावमुलक कार्यक्रमका लागि नागरीक समाजले अब ढिलो गर्नुहुंदैन ।’
मध्यरात सम्म बसेर सहमति गरेका राजनीतिक दलहरुले त्यसको ६ घण्टा नबित्दै सहमतिलाई आ–आफ्नै ढंगले ब्याख्या गर्न थालिसकेका छन् । सत्तारुढ दलले यो सहमतिलाई चमत्कारीक परिवर्तनको संज्ञा दिएका छन् भने संविधान सभाको म्याद थप्ने विषयमा मतदानमा भाग नलिएका मधेसवादी दलहरुको आशा झिनो छ ।

विजोग छ अवस्था

संविधान नबनेको बहाना बनाउंदै जेठ १४ आउनु केही दिन देखि लगातार बन्दै बन्द भए । कहिले कसको बन्द, कहीले कस्को बन्द । बन्दै बन्दको राजनीतिमा नेपाली नागरीकले पाउनु सम्मको सास्ती पाए ।
वर्ष भरी भारतका विभिन्न ठाउंमा गएर मजदुरी गरेर घर फर्कन लागेका नेपालीले सबै भन्दा ठुलो हण्डर खाए । घर पुग्ने उमंग लिएर नेपालगन्ज सिमाना पुगेका नेपालीहरु लगातारको बन्दको खबरले निरास भए । बल्ल बल्ल कमाएर ल्याएको दुई चार हजार रुपैया पनि नेपालगन्जका होटलमा खर्चेर घरजाउं कि भारत फर्काै भन्ने अवस्थामा पुगे ।
संविधान नबनाउने राजनीतिक दल, सभासद अनि दुख पाउने हामी यो कस्तो अन्याय ?
मुलुक भर बन्दको राजनीति चलिरहंदा काठमाण्डौमा बसेका राजनीतिक दलहरु भने कुर्चीकै राजनीतिमा ब्यस्त छन् । संविधान सभाको म्याद थप्ने प्रमुख काम, लक्ष्य, गन्तब्य भए पनि सबैले त्यसका लागि सर्त राखेका छन् । जसको फाइदा उठाउंदै बन्दको श्रृंखला पनि बढ्दो छ ।
कहिले त आयोजक बिना नै बन्द गरिए । १२ गते सांझ मलाई एक जना स्थानिय माओवादी नेताले फोन गरे । १० र ११ गतेको विश्व हिन्दु महासंघको बन्द थियो । त्यसको अगाडी थारुवानको बन्द । लगातारको बन्दले आजित परेको बेलामा अब त बन्दको सिलसिला सकियो भनेर श्वास फेर्न नपाउंदै ति नेताले प्रश्न गरे भोली कसको बन्द हो ?
लौ पार्यो वित्यास । भोलीको बन्द त मलाई थाहा छैन मैले भने । कस्तो पत्रकार तपाई बन्द कसको भन्ने पनि थाहा नपाउने । लाग्छ म आफै हुं बन्द आयोजक जसरी ती नेताले ब्यङ्ग गरे ।
लगातारको बन्दले आफ्ना आधारभुत आवश्यकताका सामान किनमेल गर्न नपाएर अप्ठेरोमा परेको बेलामा फेरी बन्दको हल्ला । मैले पनि दुई चार जनालाई फोन घुमाए । भोली कसको बन्द हो ? तर कसैवाट सहि उत्तर आएन । बन्द भन्ने सबैले सुनेका छन् तर कसले गरेको थाहा छैन ।
नभन्दै भोली पल्ट दिनभरी गाडि चलेन । हल्लै हल्लाले बन्द भए पछि यस अघि बन्दको आयोजना गरेकाहरुलाई सोधियो । बन्दको आयोजना तपाईहरुले गरेको हो ? उनीहरुले मिडियालाई बन्द आफुहरुले नगरेको स्पष्ट पारेपछि दिउसोवाट यातायात र बजार सुचारु भयो ।
यस्तो विजोग छ नेपालको अवस्था । गर्ने पर्ने काम चाहि नहुने तर गर्ने नहुने काम चाहि हल्लाका भरमा पुरा हुने कस्तो उल्टा जमाना आएछ । हल्लै हल्लाका कारण सयांै नागरीकले सास्ती पाए । त्यसको जिम्मेवारी कसले लिने ? यहां त एक जनाले नगरको चोकमा उभिएर भोली बन्द है भनेर दुई चार जनाले सुन्नेगरी भने पनि वजार ठप्प हुने अवस्था आयो । यस्तो अराजकता, कानुनको खिल्ली उडेको अवस्था कहिले सम्म हुने ?
तीन सय ६५ दिनमा मध्यपश्चिममा एक सय ३५ दिन त बन्द भए । त्यसमा पनि सबै भन्दा बढी बन्द चैतमा भएको छ । चैतमा मात्र मध्यपश्चिममा २६ दिन सम्म बन्द भयो । यस्तो तालिका हेर्दा लाग्छ अब बन्द कहिले होला भनेर खोज्नु भन्दा पनि बन्द खुल्ने दिन कहिले होला भनेर क्यालेण्डरमा चिनो लगाउनुपर्ने बेला भएको छ । नेपालगन्जवाट काठमाण्डौ जान हिंडेको मान्छे कहिले गन्तब्यमा पुग्छ कुनै ठेगान छैन । फर्कने आस त कमै गरे हुने भो । बन्दको न रुप छ रंग छ । जतिवेला मन लाग्यो त्यति बन्द । जसलाई सनक चढ्यो उसैले बन्द गरेको छ । अझै अनौठौ त कहिले कुनै जिल्ला बन्द, कहिले कुनै सडक खण्ड बन्द, कहिले कुनै नगर बन्द, कहिले क्षेत्र बन्द, कहिले अञ्चल बन्द त कहिले पुरै नेपाल बन्द ।

पुष्पलाल चोकमा सभासदको चर्तिकला

श्रृजना आचार्य
उनी घरी रिक्सामा चढ्थिन अनि ओर्लन्थिन । मानौ कुनै महत्वपुर्ण कुरा विर्सिरहेकी छन् । हातमा रहेको मोवाइलमा कुरा गरिरहन्थीन मानौ कसैलाई अर्ति उपदेश दिंदैछन् । तर उनको मोवाइलमा नम्बर डायल भने भएको हुदैनथ्यो ।
पुष्पलाल चोकको वल्लो छेउ र पल्लो छेउ ओहोर दोहोर गर्दा लाग्थ्यो कसैको प्रतिक्षाका लागि समय कटाउन उनलाई मुस्किल परिरहेको छ । बोलीरहन्थीन तर बोली बुझिदैनथ्यो ।
एउटा सामान्य मानिसले यस्तो चर्तिकला गरेको भए सर्वसाधारण मानिसलाई उनी मानसिक सन्तुलन ठिक नभएकी महिला हुन भनेर अड्कल लगाउन कुनै मुस्किल पर्दैनथ्यो । तर उनी त असाधारण मानिस थिइन । हामी सबैले हाम्रा लागि संविधान लेख्न भनेर संसदमा पठाएकी सभासद् ।
असाधारण भएकै कारण उनलाई आफु असुरक्षित छु भन्ने लागेको हुनसक्छ । त्यसैले असुरक्षित भएको भन्दै सभासद सारदा नेपालीले नगरको ब्यस्त पुष्पलाल चोकमा निस्केर सुरक्षाकर्मीको खोजि गर्न निस्कदा  वरपरका दर्शकहरुलाई समेत दंग पारिन ।
चोकमा सुरक्षाका लागि तैनाथ सुरक्षाकर्मीलाई आफु सभासद भएको कुरा गर्वका साथ भन्दै सुरक्षा दिन आदेश दिंदै गर्दाको यो सब चर्तिकला देखेर वरपरका दर्शकले निकै मनोरञ्जन लिए । वैशाख २५ गते विहान सात वजेकै थिएन । शनिवारको विहानी पलमा नसामा लठ्ठिीएको अवस्थामा देखिएकी शारदाको कृयाकलाप हेर्नेको भिडै लाग्यो । नजिकैको एउटा होटलवाट निस्केर सडकमा पुगेकी  ती सभासदलाई सुरुमा धेरैले चिनेनन् ।
प्रहरीलाई आफ्नो परिचय दिंदै सुरक्षाका लागि आदेश दिएपछि सर्वसाधारण नागरीकले उनी त आफ्नै सभासद रहेछन् भन्ने थाहा पाए । नसाको तालमा कुनै बेला सडकका रिक्सामा चढ्ने र झर्ने गरीरहेकी उनी त्यति गर्दा गर्दै नजिकैको विरेन्द्र प्रहरी ब्यायामशाला अगाडी पुगेर आफुलाई सुरक्षा नदिएकोमा ठुलो गुनासो गरिन् । प्रहरी संग अंगरक्षकको माग गरिन । लोग्नेवाट असुरक्षित भएको भन्दै  सभासद प्रहरी गुहार्न पुगेकी हुन् ।
‘म सभासद हुं, वर्दिया प्रहरीले मलाई सुरक्षा गार्ड दिन्थ्यो यहां पाइन्’ शारदा भन्दैथिइन ।झण्डै दुई घण्टाको उक्त हर्कत पछि दंगा नियन्त्रण प्रहरी गणले आफुले सुरक्षा दिन नमिल्ने बताएर जिल्ला प्रहरीलाई खबर गरेको थियो ।  
नेकपा माले समाजबादी पार्टीवाट समानुपातिक सभासद सारदा त्यस पछि रिक्सा चढेर बजार तिर लागीन । रक्सीको नासमा  दुई घण्टा सम्म सुरक्षा खोजिन् प्रत्यक्षदर्शी जनार्दन पाण्डेले भने–‘सुरक्षा नपाए पछि रिक्सा चढे्र वजार तिर लागीन ।’
गृह जिल्ला वर्दियावाट काठमाण्डौ जान आएकी शारदा अघिल्लो दिन देखि पुष्पलाल चोक नजिकैको न्यू नेपाल गेष्टहाउसमा श्रीमानसंगै बास बसेकी थिइन । तर, विहान उठेर सडकमा आउंदा विछिप्त अवस्थामा देखिइन ।
संबिधानसभामा प्रधानमन्त्रीको सृङ्खलाबद्ध निर्बाचनका बेला पनि आत्महत्याको प्रयास गरेर चर्चा बटुलेकी शारदाको यो हर्कत पनि अखबारका पानामा ठुला ठुला अक्षरमा छापिएका छन् । प्रहरीको टाउको दुखाई बनेका कारण प्रहरी प्रमुख महेश विक्रम शाहले मेडिकल चेक गराएर खोरमा जाक्ने धम्कि दिउपछि माया नपाएर विछिप्त भएको बताएकी शारदा शनिवार सांझ काठमाण्डौ फर्कने बताए पनि नेपालगन्ज छोडिनन् ।

आतंककारी सन्जाल अलकायदाका नाईके ओसामा विन लादेन मारीएको समाचारले विश्वभर शान्तिको सन्चार भएको छ । नेपाल ,भारत पाकिस्तान जस्ता मूलकुमा आफनो सन्जाल बिस्तार प्रयासमा रहेका आतंकबादका नाईकेलाई अन्तगरेको अमेरीकी राष्टपति बाराक ओमाले  आतंकबादको एउटा रुख ढलेको घोषणा गर्न साथ सन्सारका सडकमा खुशि ब्यक्त गर्नेहरुको ओईरो लाग्यो । 

 अमेरिका जस्तो शक्ति सम्पन्न मूलूकलाई ओसामाबिन खोज्न पुरा दशबर्ष लाग्यो  । तर, ढिलै भएपनि आतंको सत्रन्जबाट एउटा राजा ढलेको छ ।  त्यसैले पनि  अमेरीकाका राष्ट्रपति वराक ओवामाले आतंकवाद अझै समाप्त नभएको बताएका छन । पकिस्तानमा लुकेर बसेका लादेको  मृत्युको खबरले अमेरीकामा मात्र नभई शान्ति चाहने हरेक मूलकमा  खुसी छाएको छ । 

अमेरीकाले ढिलै भए पनि आतंकवाद विरुद्धको एक खुड्कीलो चढेको टिप्पणी गरेको छ  । उनको यो वक्तब्यले के संकेत गर्छ भने आतंकवाद ब्यक्ति होइन प्रवृत्ति हो । गरिबी, भोक, रोग र शोकले पनि आतंकवाद जन्माउंछ । त्यसैले  आतंकवाद जन्माउने कारक तत्कलाई निमिट्यान्न पार्ने तर्फ अभियान थाल्नु सान्दर्भिक हुन्छ । 

शक्तिशाली अमेरीकालाई चुनौति दिएकाले ओसामा विन लादेन विश्व परिचित आतंकवादी बने । गरिबि, अशिक्षा, वेरोजगार र अवसरको अभावमा नेपालका कुना कन्दरामा पनि त्यो प्रवृत्ती मौलाई रहेको छ । शिक्षित बेरोजगार मुलुक छोडेर हिडेका छन् भने अशिक्षित बेरोजगार युवा युवतीमा वितिष्णा जागीरहेको छ । यो गम्भिर समस्यालाई बेलैमा नबुझ्ने हो भने ओसामाविनका रक्त विजहरु नेपालमा पनि नबिउझिएलान भन्न सकिन्न । अर्कातिर नेपाली सुरक्षा  निकायले बिभिन्न रुप रुंगमा  आतंकबाद फल्छ फूल्छ भन्ने कुराको हेक्का राखेर कुनै आतककारी समाप्त गर्न दश बर्ष मेहनतगर्नु नपर्ने ढंगले तयारी गर्नु जारुरी छ । तराईको आंतक पनि ओसामा बिन दालेदको भन्दा फरक छैन । जात धर्म र गरिबीका निहु र आडमा हुर्केने  अराजक समूहनै पछि आतंकबादको रुपमा उदय हुने गरका धेरै उदाहरण छन ।  यो घटनाबाट सबैले सिक्नु आबश्यक छ । 

भासिएकी अनुजा

श्रृजना आचार्य 

सन्चार माध्यमलाई टेकेर कथित इमान्दारीताको उचाई चुम्ने नाटकिय प्रयास गरेको तेस्रो दिनै अनुजा बानिया बेईमानिको ठूलो दलदलमा भासिन पुगीन् । सकारात्मक समाचारको खडेरीमा  अनपढ अनुजाले पत्रकारलाई ठूलो शिक्षा दिदै रचेको घटना सञ्चार माध्यमले महत्वका साथ प्रकाशित गरेर भ्रष्ट समाजमा अझै आदर्श लुकेको रहेछ भन्ने गहिरो छाप सबैका मन मस्तिष्कमा पार्न सफल भयो ।  

घर छिमेकमा मुस्किलले परिचित अनुजालाई उक्त कथित आर्दश बोकेको समाचारले विश्व ब्यापि बनायो । विश्वासमा ख्याति कमाएका सन्चारमाध्यमका लागि उनको कोरा दिमागको खुराफात ठूलो खुराक बन्न पुग्यो ।  

समाजमा जरो गाड्दै गएको बेइमानी, फटाई र भ्रष्टाचार लगायत नकारात्मक कुरा मात्र समाचारका बिषय बनाउने संचार माध्यमलाई अनुजाको चुतु¥याई युक्त आदर्श  महत्वको बिषय यसकारण बन्यो कि समाजमा कतै अझै  निष्ठाको  अबशेष बाकि छ । 

सत्य भईदिएको भए यो घटना बिश्व मानव समाजकै लागि पाठ हुने थियो । तर, रहस्य खुल्दा  केवल आफूलाई चर्चामा ल्याउन अनैतिक ढंगले गरेको अभिनय पुष्टि भयो । जे होस यसलाई दुई बेग्ला बेग्लै तर सकारात्मक रुपमा बुझन र ग्रहण गर्न सकिन्छ ।  

ईमान देखाउने कथाबुन्दा झन बेईमान हुन पुगेकी अजुनाको समाचार अन्य अपराध र नकारात्क समाचार भन्दा बढी प्रभाबकारी साबित भएको छ । हत्या अपहरण र भ्रष्टचारका समाचार पढदा सुन्दा र हेर्दा मानिस दिक्क मान्ने भएकाले त्यसको प्रभाव वा प्रतिकृया निकै न्यून देखिन्थो । तर, बईमानिनै  गरेको भएपनि अनुजालाई लाखौ लाख पाठकले एकाएक  आदर्श पात्रको सर्बोतकृष्ठ उदाहरणका रुपमा लिए । वाह वाह वाह अनुजा घर सडक पसल जताततै उनको नाम लिनेहरुको लहरनै देखियो । नकिन्ने मानिसले पत्रिका किने भने एउटा अखबारले छापेको समाचार नछाप्ने अखवारले पनि अर्को दिन  प्रकाशित गरे ।  

अनुजा प्रकरणले पाठक, दर्शक र श्रोता सधै आदर्शको पक्षमा रहेको  स्पष्ट देखायो । कमै सञ्चार माध्यमले सकारात्मक कुरालाई प्रथामिकता दिने पत्रकारितको सस्कृति मौलाई रहेका बेला अपवाद स्वरुप अनुजा समाचार बन्न पुगेकी हुन ।  असत्य साबीत भएको यो प्रकरणमा सबै भन्दा ठूलो चोठ सञ्चारकर्मीले सहनु परेको छ ।  चोट वा लगनशिलताले नै खार्ने भएकाले पनि पत्रकारले  भावनात्मक रुपमा  नभई  सत्यताको गहिराईमा  छोएर सम्प्रेषण गर्न पे्ररित गरेकी छिन अनुजाले  । 

अनुजा प्रकरणमा समाचार प्रतिको बिश्वास देखियो  । मानिस कति बिश्वास गर्छन सञ्चार माध्यमलाई  भन्ने उदाहरण राष्ट्रपति बने । तर, उनले जस्तालई आधार मानेर बिश्वास गरे पछि त्यहि  माध्यमले बिश्वासमा चोट पुराएको महसुस गरे ।  

कथित इमान्दारीताको सानो प्रकाशले सर्बत्र ठुलो रिफ्ल्याक्सन देखायो । एक अशिक्षित युवती संग संसार झुक्याउने  चतुर दिमाग पनि देखियो  । नकारात्मक कुराको विकिरणले विशुद्ध भएको समाजमा उक्त कथित समाचारले सबैको मनमा फरक भावनाको जन्म गरायो । 

जनताले भोट दिएर  चुनेका दूई सभासदले पंैसाकै लागि आफ्नो इमान बेचेको खबर पछि बेईमानि प्रमाणित भएलगतै  पक्राउ परेको समाचार सेलाउन नपाउदै अनुजा सबैलाई झुक्काउने पंतिमा अग्रणी बनेर उदाईन । 

सार्वजनिक सवारी साधनमा ९१ लाख रुपैया र हिराको हार फेला पारेर पनि सम्बन्धित धनिलाई त्यो रकम फिर्ता गरिदिएको घटनाले अनुजा चर्चामा आएकी हुन् । भोजपुर झुल्के घर भई धरानमा बस्दै आएकी २१ वर्षिय अनुजा अहिले शंकाको घेरामा छन् । किनकी उनले जसलाई रकम फिर्ता गरिदिए भनिन ति ब्यक्ति अहिले सम्म सार्वजनिक भएका छैनन् । 

धेरै राम्रो र धेरै नराम्रो दुबै कामले मानिसलाई बिख्यात र कुख्यात बनाउछ  । तर, अनुजाले गरेको कामलाई के भन्ने ? उनी त कुनै कामनै  नगरी चर्चित भइन् । काम गरेको भन्ने हावा मात्र फैलाइन भन्ने आरोप उनलाई लागेको छ । 

अरुलाई जे लागे पनि एक दिन भए पनि अपत्यारीलो, उदाहरणीय समाचार त पढ्न सुन्न पाउदा मलाई खुसीनै लाग्यो । पैसाकै लागि पांच वर्षिय बालक समेत अपहरण गर्न तयार हुने अपराधि, आफनो पासपोर्ट समेत बिक्रिगर्ने सभासद र अन्य भ्रष्टनेताको तुलनामा अनुजाले आफुलाई चर्चाको चुलीमा पुर्याउन गरेको प्रयासलाई अपराध भन्न सकिएला ?    

एकल महिलाको अवस्था, समस्या र चुनौती

श्रृजना आचार्य


पृष्ठभूमि ः
विवाह पश्चात पतिको मृत्यु भएर पनि अर्को विवाह नगरी बस्दासम्मको अवस्थालाई विधवा तथा एकल महिला भनिन्छ । पछिल्लो समयमा अधिकारको क्षेत्रमा क्रियाशील सामाजिक संघ–संस्थाहरुले विधवा शब्दको सट्टा एकल महिला शब्द प्रयोगमा ल्यायका छन् । । विधुवा शब्दले सामाजिक रुपमा दःुखित, दमित, अपहेलित, अभागी महिलाको दर्जा पाएकाले र स्वयम एकल महिलाहरुले पनि सो शब्दले आत्मासम्मानमा चोट पु¥यायको महशुस गरेकाले विधवाको सट्टामा एकल महिलाको प्रयोग हुन थालेको हो । विद्यमान नेपाली कानुनले एकल महिलालाई आफ्नो इच्छा लागेको अवस्थामा बाहेक पुनः विबाह गर्नमा रोक लगाएको छैन । कानुनले एकल महिलालाई स्वइच्छामा पुनः विवाह गर्नपाउने अधिकारको ग्यारेण्टी गरेकाले नै यहाँ अर्को विवाह नगरी बस्दासम्मको अवस्थालाई भन्ने शब्द उल्लेख गरिएको हो । कानुनतः जस्तो व्यवस्था भएपनि व्यवहारिक रुपमा अझैपनि नेपाली समाजमा एकल महिला हुनु भनेको अभिषाप हो । विवाहपछि पत्नीको मृत्युलाई सहज प्राकृतिक प्रकृयाको रुपमा हेरिने नेपाली समाजमा पतिको मृत्युलाई भने भाग्य अनि लक्षिन र अलक्षिनसँग जोडेर हेरिने कुसंस्कार अझैपनि समाजमा व्याप्त छ । संस्कार र संस्कृति कै आडमा एकल महिलामाथि हुने सामाजिक विभेद जारी छ । मृत्यु सामान्य प्राकृतिक नियम भएता पनि बाल विबाह, अनमेल विबाह, बहु विबाह लगाएतका कुसंस्कारका कारण नेपाली समाजमा विकसित देशहरुको तुलनामा विगतदेखि नै एकल महिलाहरुको संख्या बढी नै रहेको पाइन्छ । त्यसमा पनि विस २०५२ सालमा तत्कालीन नेकपा माओवादीद्वारा जनयुद्धको नाममा थालिएको सशस्त्र विद्रोहमा मानिसहरु मारिनेक्रम सुरु भएपछि र त्यो क्रम बढदै गएपछि समाजमा एकल महिलाको संख्यामा ह्वातै बृद्धि भयो । मानवअधिकारवादी संस्था इन्सेकका अनुसार माओवादी विद्रोह दवाउन तत्कालीन श्री ५ को सरकारले संकटकाल घोषणा गरेको समयमा दैनिक सात जनाको दरमा नेपालमा मानिसहरु मारिन्थे । यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने दशवर्षे माओवादी युद्धको दौरानमा अन्यकारणबाट भन्दा पनि द्वन्द्वको कारण पति गुमाउने महिलाहरु (एकल महिलाहरु) बढी भए । फलतः द्वन्द्व पीडित एकल महिलाहरु संगठित भएर न्यायको आवाज उठाउन थाले । त्यसोत जुनसुकै कारणले पति गुमाएर एकल भएका भएपनि उनीहरुको पीडा समान हुन्छन । यद्यपि सशस्त्र द्वन्द्वमा पति गुमाएकाहरुलाई राजनीतिक रुपमा विभक्त गरिएकाले थप चुनौति खेप्नुपरेको अवस्था समेत यदाकदा देखिएको छ । तसर्थ यस आधारपत्र मूलत द्वन्द्व पीडित एकल महिलाहरुको अवस्था, समस्या र चुनौतिका विषयमा केन्द्रीत रहेर तयार पारिएको छ । यद्यपि एकाध बुँदा बाहेक यस आधारपत्रले समग्र नेपाली एकल महिलाहरुको विषयलाई प्रतिनिधित्व गर्नेछ भन्ने आशा लिएको छु ।

अवस्था, समस्या र चुनौती
पितृसतात्मक संस्कार र पुरुषवादी सोचद्वारा प्रशिक्षित नेपाली समाजमा महिलाहरुको अवस्था यसैपनि नाजुक छ त्यसमा पनि एकल महिलाको अवस्था झनै नाजुक छ । समाजले धर्म, संस्कृति र रितिरिवाजका आडमा एकल महिलाहरु माथि विभिन्न सामाजिक विभेद गर्दै आएको छ । पतिको मृत्यु हुनासाथ विधवाको बिल्ला भिरेर पहिरनदेखि पहिचान समेत परिवर्तन गरेर बस्नुपर्ने वाध्यता एकल महिलाहरुमा छ । संस्कारकै नाममा अनिच्छित र अनावश्यक नीति नियम मान्नुपर्ने बाध्यता छ । स्वतन्त्र हिडडुल, पोशाक, सामाजिक काममा समेत एकल महिलाहरुलाई प्रतिवन्ध लगाइन्छ । पति जिवित हुदाको बन्धनलाई अझ कसिलो बनाउदै विभिन्न लाञ्छना समेत लगाइन्छ । पतिको मृत्युपछि महिलाहरुमा जिम्मेवारी थपिने भएपनि उसको कार्यक्षेत्र र अधिकारलाई भने झनै संकुचित बनाइन्छ । प्रकृतिको सामान्य प्रकृयालाई महिलाको भाग्य र लक्षिनसँग जोडिन्छ । पछिल्लो समयमा एकल महिलाहरुलाई हेरिने दृष्टिकोणमा केही सकारात्मक परिवर्तन भएको छ । यद्यपि त्यो परिवर्तन पूर्ण छैन । आफ्ना अधिकार र न्याय प्राप्तिका लागि यतिवेला एकल महिलाहरु संगठित भएर आवाज उठाउन थालेका छन् । समाजका गलत सीमाहरुलाई चुनौती दिदै उनीहरु पनि आफ्ना आवाजहरु बुलन्द पार्दैछन् । आफ्ना पतिको बलिदानीबाट प्राप्त परिवर्तनको अनुभूतिको दावी एकल महिलाहरुले पनि गरिरहेका छन् । दश वर्षे शसस्त्र द्वन्द्वका क्रममा कति महिलाहरुले पति गुमाए भन्ने यकिन तथ्याङ्क छैन । द्वन्द्व पीडित तथा एकल महिला सञ्जालमा हालसम्म मुलुकभरका २ सय २५ गाविसवाट करिब ४४ हजार एकल महिला आवद्ध छन् । यो तथ्याङ्कमा नगरपालिका भित्र स्थायी बसोवास भएकाहरुको संख्या संलग्न छैन । सञ्जालको तथ्यांक अनुसार बाँकेमा मात्र करिब ५ सय र मध्यपश्चिममा करिब ३ हजार ५ सय द्वन्द्व पीडित एकल महिला छन् ।
सामाजिक अवस्था ः
ड्ड नकारात्मक दृष्टिकोण,
ड्ड चरित्र हत्या र लाञ्छना,
ड्ड विभिन्न संस्कृति र परम्पराजन्य गतिविधिमा हुने सहभागितामा निषेध,
ड्ड सामाजिक सम्मानको अभाव आदि ।

आर्थिक अवस्था ः
ड्ड परिवार र छोराछोरीको जिम्मेवारी,
ड्ड आयश्रोतको कमी तथा अभाव,
ड्ड चल–अचल सम्पत्तिको भोगचलन तथा खर्चमा पारिवारिक र सामाजिक प्रतिवन्ध,
ड्ड रोजगारीको न्युन अवसर,
ड्ड आर्थिक स्वामित्व प्राप्त गर्न कठिनाइ,
ड्ड अशिक्षा, गरिवी र बेरोजगारीका कारण परनिर्भर हुन बाध्य हुनु आदि ।

पारीवारीक अवस्था ः
ड्ड अवहेलना र विभेद,
ड्ड सुविधा र राहत प्राप्तिका विषयमा पारिवारिक कलह,
ड्ड परिवारकै सदस्यबाट असुरक्षा, चरित्र हत्या, लाञ्छना,
ड्ड स्वतन्त्रतामा बन्देज, अधिकारकमो कटौती आदि ।

विभिद समस्याका बाबजुद पनि एकल महिलाहरुका विषयमा केही सकारात्मक सुरुवात भएको छ । समाजले उनीहरु प्रति गर्ने व्यवहार परिवर्तन हुदै आएको छ । तुलनात्मक रुपमा हिजोभन्दा आज उनीहरुमाथि हुने विभेद र दुव्र्यवहार कम भएको छ । संस्कृतिको आडमा हुने अवहेलनाहरु घटेका छन् । परिवारले हेर्ने दृष्टिकोण सकारात्मक बन्दै गएको छ । जीवनभर मृत पतिको नाममा वा पतिव्रताको नाममा विधवाको उमपा भिरेर सेतो पहिरन लगाएर बस्नुपर्ने अवस्था बदलिदै गएको छ । उनीहरु स्वयम पनि अधिकारका निम्ति संगठित भएका छन् । सामाजिक संघसंस्थाहरुको समर्थन र सहकार्य प्रभावकारी बन्दै गएको छ । पहिरनमाथिको बन्देज हटेको छ । पुनः विवाहलाई समाजले स्वीकार्ने संस्कारको सुरुवात भएको छ ।

राज्यको सकारात्मक नीति ः
ड्ड एकल बस्न इच्छा लागेको बाहेक दोस्रो विवाह गर्न पाउने कानुनी मान्यता,
ड्ड सरकारद्वारा सशस्त्र द्वन्द्वको दौरानमा दुवै पक्षबाट (राज्य र विद्रोही) श्रीमान मारिएर एकल भएका महिलालाई १ लाख र राज्य पक्षबाट पति मारिएर एकल भएकाहरुलाई थप २५ हजार रुपैया राहत उपलब्ध गराएको छ ।
ड्ड विद्रोहीवाट मारिएका सुरक्षाकर्मीका पत्नीहरुलाई सरकारी सेवामा भए वापत थप ७ लाख ५० हजार रुपैया उपलब्ध गराएको छ ।
ड्ड एकल महिलाका १८ वर्ष उमेर नपुगेका छोराछोरीलाई छात्रवृत्तीको व्यवस्था गरेको छ ।
ड्ड ६० वर्ष उमेर पुगेका एकल महिलाका लागि मासिक भत्ताको ब्यवस्था गरेको छ (यस विषयमा एकल महिलाहरुले उमेरका आधारमा विभेद गर्न नपाउने भन्दै सवै उमेरका एकल महिलाहरुलाई भत्ताको व्यवस्था हुनुपर्ने माग गरे बमोजिम पुनः सो निर्णयमा संसोधन गरी सवैलाई भत्तादिने भनिएको छ तर कार्यान्वयन भएको पाइएको छैन ।)




राज्यको अव्यवहारिक नीति ः
ड्ड सरकारले दशवर्षे द्वन्द्वमा पति गुमाएर एकल भएकाहरुका बीचमा कित्ताकाट गरी विभाजन र विभेद गरेको छ । एउटै युद्धमा सरकारी सुरक्षा सेवामा रहेर पति गुमाएका एकल महिलाहरुलाई सेवा वापत अतिरिक्त ७ लाख ५० हजार सहित जम्मा ८ लाख ५० हजार राहत रकम उपलब्ध गराएको छ भने राज्यपक्षबाट पति मारिएर एकल भएकाहरुलाई १ लाख र थप २५ हजार रुपैया मात्र राहत उपलब्ध गराएको छ ।
ड्ड द्वन्द्वका क्रममा पति गुमाएर एकल भएका महिलाहरु स्वयम एउटै अभियानमा संगठित भइरहेको अवस्थामा सरकारले राज्य र विद्रोही पक्षको भन्दै विभेद जारी राखेको छ । यसै वर्ष शान्ति मन्त्रालयले राज्यपक्षद्वारा पति मारिएका एकल महिलाहरुलाई मात्र भन्दै २५ हजार रुपैया राहत उपलब्ध गरायो ।
ड्ड विबाह गराइदिनु नै सवै समस्याको समाधान हो भन्ने खालको दृष्टिकोणबाट गत वर्षको बजेटमा नेपाल सरकारले एकल महिला विवाहलाई प्रोत्साहन भन्दै त्यस्तो विवाह गर्ने जोडीलाई ५० हजार रुपैया प्रोत्साहन भत्तादिने नीति सार्वजनिक ग¥यो । महिलाहरुको विरोधपछि सरकारले सो निर्णय फिर्ता लियो ।
ड्ड राज्यले एकल महिलाका छोराछोरीलाई उच्च शिक्षा निःशुल्क गर्ने नीति बनाउन सकेको छैन । १८ वर्ष उमेर सम्मका लागि छात्रबृत्तीको व्यवस्था गर्नुले राज्य उनीहरुको उच्च शिक्षाको दायित्वबाट पञ्छिएको देखाउछ । द्वन्द्वका कारण बीचमा नै पढाइ छाडन वाध्य भएकाहरु अदुरदर्शी सरकारी नीतिका कारण विद्यालय जानबाट वञ्चित भएको देखिन्छन । जस्तै ः २०५२ साल फागुन २ गते सशस्त्र विद्रोह सुरु भयो । त्यतिवेला जन्मेको सन्तानकोे उमेर द्वन्द्व अन्त्य हुँंदा (२०६३) सालसम्म १२ वर्षको हुन्छ । अब उसले पढ्न चाह्यो भने छात्रवृत्ती पाउने समय समिा छ वर्ष मात्र बाकी रहन्छ । यस्तो अवस्थामा सरकारको छात्रवृतिको नीतिले व्यवहारिक न्यायहुने अवस्था देखिदैन ।
ड्ड राज्यले विधवा भत्ता लिन ६० वर्ष उमेर पुग्नुपर्ने नीति ल्याएको छ । त्यसले गर्दा त्यो भन्दा कम उमेरमै एकल भएका महिला यो सुविधावाट बञ्चित छन् । सानै उमेरमा एकल हुँदा आइपर्ने आर्थिक समस्या पनि उत्ति नै पीडादायी हुने हुँदा एकल महिलाले पाउने सामाजिक भत्तामा उमेरको हदबन्दी लगाउनु न्यायोचित हुदैन ।
ड्ड सामाजिक सुरक्षाको दायित्व बोकेका जिल्ला विकास समिति, नगरपालिका र गाविसहरुले एकल महिलाका लागि छुट्टै विशेष योजना, नीति र कार्यक्रम तय गरेको पाइदैन । गाविसमा महिलाका लागि छुट्टयाइएको सीमित वजेट र कार्यक्रममा एकल महिला उपेक्षित छन् ।

सुझाव÷अनुरोध ः
ड्ड राज्यको नीति महिलामुखी हुनुपर्ने र महिलाभित्र पनि एकल महिलाहरुलाई विशेष सुरक्षा र राहतको व्यवस्था हुुनुपर्ने ।
ड्ड सामाजिक सुरक्षा (शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी) को ग्यारेण्टी हुनुपर्ने ।
ड्ड एकल महिलामाथि हुने सामाजिक विभेद र दुव्र्यवहारलाई अपराधको रुपमा परिभाषित गरी कडा कारवाहीको व्यवस्था हुनुपर्ने ।
ड्ड धर्म, संस्कृति र परम्पराका आडमा एकल महिलामाथि हुने गलत व्यवहारलाई सामाजिक चेतनाको अभिबृद्धी मार्फत निरुत्साहित गरिनुपर्ने । यसका लागि धार्मिक गुरुहरुलाई समेत सामाजिक सचेतना अभियानमा सामेल गरिनुपर्ने ।
ड्ड दुवै पक्षबाट पति गुमाइ एकल भएकाहरुलाई राज्यले हेर्ने दृष्टिकोण समान बनाउनु पर्ने ।
ड्ड राज्यले उनीहरुलाई प्रदान गरिने सामाजिक भत्तामा उमेरको हदबन्दी राख्न नहुने ।
ड्ड द्वन्द्व पीडित एकल महिलाका बालबालिकालाई दिइने छात्रवृत्तीमा उमेरको हदम्याद तोकिन नहुने र उच्च शिक्षासम्म निःशुल्क गरिनुपर्ने ।
ड्ड पढाइ नसकिदै पति गुमाएका द्वन्द्व पीडित एकल महिलाहरुको पढाइ पुरा नहुञ्ज्याल राज्यले निःशुल्क पढाइको व्यवस्था गर्नुपर्ने ।
ड्ड अशिक्षित र अर्धशिक्षित एकल महिलाहरुलाई शिपमूलक र रोजगारीमूलक तालिमको व्यवस्था गरी आत्मनिर्भर बन्नमा सहयोग पु¥याउनुपर्ने ।
ड्ड द्वन्द्व पीडित एकल महिलाको निम्ति स्थानीय निकायमा छुट्टै कार्यक्रम र वजेटको ब्यवस्था हुनुपर्ने ।
ड्ड एकल महिलाका विषयमा योजना तथा नीतिहरु निर्माण गर्दा उनीहरुको समेत राय सुझाव र सहभागिता हुनुपर्ने ।
ड्ड अतिनिम्न आर्थिक अवस्था भएका, साहराहिन, दीर्घरोगी एकल महिलाहरुलाई राज्यले विशेष संरक्षणको व्यवस्था गर्नुपर्ने ।
ड्ड द्वन्द्व पीडित एकल महिलाका सन्तानलाई रोजगारीमा विशेष प्राथमिकता दिइनुपर्ने ।

निष्कर्ष ः
मृत्यु एक सामान्य प्राकृतिक नियम हो तर सशस्त्र युद्ध भएका ठाउँहरुमा मृत्यु असामान्य बन्ने गर्दछ । नेपालमा पनि दशवर्षे सशस्त्र युद्धको दौरानमा अनपेक्षित रुपमा मानिसहरु मारिए । जसका कारण पति गुमाएर एकल हुने महिलाहरु पनि व्यापक भए । जुनसुकै नियतले गरेको भएपनि युद्धले विनास निम्त्याउछ । युद्धबाट पीडित भएकाहरुलाई राहत र सामाजिक पुनस्र्थापना गर्ने राज्यको प्राथमिक दायित्व हो । जुनसुकै युद्धमा सवैभन्दा बढी पीडित हुने भनेको महिला नै हुन । एउटी महिलालाई पति गुमाउनुको पीडाको परिपूरण कुनैपनि हालतमा गर्न सकिदैन । पति गुमाउनु भनेको भौतिक शरीरको अन्त्य मात्र हैन भावना र सहाराको पनि अन्त्य हो । परिवारको सबै जिम्मेवारी निभाएको प्रमुख सदस्य गुमाउनुको पीडासँगै थपिने पारिवारिक जिम्मेवारी र सामाजिक अवहेलना महिलाका निम्ति थामिनसक्नु हुन्छ । यस्तो अवस्थामा एकल महिलाहरुलाई अभिभावकत्व प्रदान गरी उनीहरुको सामाजिक सुरक्षाको ग्यारेण्टी गर्नु र उचित राहतको व्यवस्था गर्नु राज्यको जिम्मेवारी हो । एकल महिलाहरु स्वयमले पनि धर्म र संस्कारका नाममा लगाइएका जंजिरहरु तोडन संगठित भएर लाग्नुपर्दछ । हचुवाका भरमा सस्तो लोकप्रियताका लागि ल्याइएका सरकारी नीतिहरुले एकल महिलाहरुलाई न्याय गर्न सक्दैन भन्ने प्रमाणित भइसकेको छ । तसर्थ उनीहरुलाई लक्षित गरेर बनाइने नीति तथा कार्यक्रमहरुमा उनीहरुको सहभागीतालाई अनिवार्य बनाइनु पर्दछ । उनीहरुको सशक्तीकरणका लागि सवै राजनीतिक दलहरुले समेत प्रभावकारी भूमिका खेल्नु पर्दछ । जव सम्म एकल महिलाको पहुंच नीति निर्माण तह सम्म पुग्न सक्दैन तव सम्म उनीहरुका समस्या र आवश्यकताको सही पहिचान हुन सक्दैन । तसर्थ राजनीतिक दलले एकल महिलाको नेतृत्व विकास गर्दै नीति निर्माण तहमा पहुंच पुर्याउन सहयोग गर्नुपर्दछ । समाजका अगुवा, राजनीतिक दल, अधिकारवादी र महिलाका पक्षमा वकालत गर्नेहरुले एकल महिला प्रतिको सामाजिक दायित्व प्रभावकारी ढंगबाट बहन गर्नुपर्छ । महिलामाथि हुने विभेदमा संलग्नलाई दण्डनीय बनाउन भएका कानुनको कार्यान्वयन र विभेदकारी नीति परिमार्जनको आवश्यकता छ ।

समग्रमा भन्नु पर्दा एकल महिलाहरु आफ्नो जीवनभरको सहयात्री गुमाउनुको नमेटिने पीडा भोग्न त बाध्य हुन्छन् नै त्यससँगै उनीहरु सामाजिक, अािर्थक, सास्कृतिक, धार्मिक कारणले समेत बहिष्करणमा पारिन्छन । एकल भएकाहरुलाई स्नेह, सद्भाव, अवसर र सहयोगको आवश्यकता हुन्छ । तपाई हाम्रो सानो सहयोग, उत्प्रेरणा र सद्भाव अनि सकारात्मक सोचले पनि उनीहरुलाई अगाडि बढ्न ठूलो मद्दत पु¥याई रहेको हुन्छ । अतः आउनु होस तपाई हामी सबै सरोकारवाला पक्षले आ–आफ्नो तर्फबाट उनीहरुको समस्या सम्बोधनमा हातेमालो गरी अगाडी बढौ । उनीहरुका हक अधिकार संरक्षणका लागि सम्बन्धित निकायलाई दवाव सृजना गरौ । रुढीबादी र अन्धबिश्वासी सामाजिक सोच परिवर्तनका लागी जुटौ । अरुजस्तै आत्मसम्मानका साथ बाच्न पाउने एकल महिलाको अधिकारको संरक्षण गरौ ।
अध्यक्ष, संचारीका समूह
मध्पश्चिम नेपालगन्ज
।। समाप्त ।।

बांकेमा बन्य श्रोतको अवस्था अध्ययन सुरु

श्रृजना आचार्य
नेपालगन्ज,४ वैशाख– बांकेका रुख विरुवाले कति कार्वन ग्रहण गर्न सक्छन् होला ? जलवायु परिवर्तनले विश्वको ध्यान केन्द्रित गरिरहेको अहिलेको अवस्थामा यो प्रश्नले निकै महत्व राख्न सक्छ । वास्तवमा हाम्रा रुख विरुवा अहिलेको विग्रदो वातावरणीय परिवर्तनमा हामीलाई जोगाउन सक्षम छ छैन ? विश्व बातावरणलाई स्वच्छ राख्न हाम्रा भुमिमा भएका वोटविरुवाले कति प्रतिशत भुमिका खेलेको होला ?
यस्तै प्रश्नको जवाफ खोज्दै नेपाल र केहि विदेशमा समेत अनुभव संगालेका विज्ञ र विशेषज्ञहरु अहिले बांकेका जंगलमा घुम्दै छन् ।
बढ्दो कार्वनडाई अक्साईड (बायोमास) र त्यसलाई ग्रहणगर्न सक्ने जंगल तथा रुख बिरुवाको क्षमता पत्ता लगाउन बांकेका जंगलमा सर्भेक्षण सुरुभएको छ । बन अनुसन्धान बिभागले बांकेका जंगलमा भएका रुखको सख्या र अबस्था सर्भेक्षण गरी कार्वन ग्रहण गर्न सक्ने क्षमता पत्ता लगाउने राष्ट्रिय अभियान थालेको हो ।
फिनल्याण्ड सरकारको आर्थिक र प्राविधिक सहयोगमा संचालन गरेको राष्ट्रिय अभियानलाई सफल बनाउन नेपालमा पहिलो पटक आधुनिक विधि ‘लाइडर’ प्रविधि प्रयोगमा ल्याइएको छ । जसलाई ‘लाइट डिक्टेसन एण्ड रेन्जिङ्ग’ प्रविधि भनिन्छ ।
जसका लागि फिनल्याण्ड स्थित साझेदार संस्थाका अन्तराष्ट्रिय रिडार विज्ञ बशन्तराज गौतम, लाइडर प्रविधिविज्ञ हरि प्रसाद पोख्रेल, बन संरक्षण तथा अनुसन्धान विभागका अधिकृत बशन्त शर्मा र जिपिएस प्रविधिक विज्ञ सुजित कुमार झा लगायतको विज्ञ र विशेषज्ञहरु बांकेका जंगलमा रुखको गोलाई, घनत्व र रुखको गुणस्तर लगायतको अध्ययनमा ब्यस्त छन् ।
तराई र चुरे क्षेत्रका बनहरुको अध्ययन गरी कार्वन ग्रहण गर्न सक्ने क्षमता अध्ययनका लागि सुरु गरीएको सर्भेक्षणका क्रममा अहिले बांकेमा काम भइरहेको अन्तराष्ट्रिय रिडार विज्ञ बशन्तराज गौतमले बताए । देश भरीका तराई र चुरे क्षेत्रका अन्य जंगलमा पनि बांकेको जस्तै अन्य थप पांच समुहले सर्भेक्षण गरीरहेको विज्ञ गौतमले जानकारी दिए ।
हाम्रो मुलुकको जंगलले कति कार्वन ग्रहण गर्न सक्छन् भन्ने सर्भेक्षण नभएकाले अन्य ठुला मुलुकले उत्सर्गन गरेको कार्वनका कारण विग्रीएको बातावरणमा हामी पनि साझेदार बन्नुपर्ने अहिलेको अवस्था छ । तर यो सर्भेक्षण पछि कार्वन उत्सर्ग गरे वापत नेपालले अन्य मुलुकवाट लिन सक्ने लाभका विषयमा आवाज उठाउन राम्रो आधार हुन सक्ने विशेषज्ञहरुले बताएका छन् ।
त्यसका लागि आधार बनाउन सुदुर पश्चिमको कन्चनपुर देखि रौतहट सम्मको तराई र उत्तर चुरेको १० हजार स्क्वायर किलोमिटर क्षेत्रमा पर्न बन जंगलमा विशेषज्ञहरुको टोलीले सर्भेक्षण थालेको लाइडर प्रविधि विज्ञ हरि प्रसाद पोख्रेलले बताए ।
टोलीले यस अघि पहिलो चरणमा हवाई मार्गद्धारा सर्भे गरिसकेको छ । त्यसैको आधारमा अहिले दोस्रो चरणमा डीजीटल प्रबिधि द्धारा स्थलगत रुपमा प्लटीङ्ग गरेर बनको अवस्था अध्ययन गर्न थालिएको जिपिएस प्राविधिक सुजित कुमार झाले बताए ।
बांकेको बनको अवस्था अध्ययनका लागि कुशुममा प्रविधि सहितको वेस स्टेशन राखीएको छ । वेस स्टेशनसंग सहकार्य हुनेगरी बांकेका अन्य जंगल क्षेत्रमा रोवर स्टेशन स्थापना गरी रुखको अवस्था अध्ययन थालिएको झाले जानकारी दिए । ‘ति स्टेशनमा राखिएका प्रविधिले जंगलको अवस्था देखाउछ ’ झा ले भने ।
सर्भेक्षणका क्रममा पांच सेन्टिमिटर डायमिटर(गोलाई) भएका रुख देखि माथिका रुखको अभिलेख राखिएको छ’ विशेषज्ञ गौतमले भने–‘अध्ययन पछि प्राप्त नतिजाका आधारमा नेपालका जंगलले कति कार्वन ग्रहण गर्न सक्छन् भन्ने पत्ता लाग्छ । ’ अध्ययनका लागि बांकेको जंगललाई ८ प्लटमा विभाजन गरी सर्भेक्षण थालिएको हो । मुलुकभरीका जंगललाई चार देखि पांच हजार सम्मका नमुना प्लट बनाई अध्ययन थालिएको छ । सर्भेक्षण अवधिभर प्राविधिक र विज्ञहरुको टोली नमुना प्लटमै वेस स्थापना गरेर बस्ने भएका छन् ।
टोलीले एक महिना भित्र सर्भेक्षणको काम सम्पन्न गरी कात्तिक महिना भित्र प्रारभ्भिक नतिजा सार्वजनिक गर्ने जनाएको छ । सर्भेक्षणवाट प्राप्त भएको नजिताका आधारमा वातावरणीय सन्तुलन, बन संरक्षणका लागि सरकारलाई नीति निर्माणमा सहयोग पुग्ने सुझाव पेश गर्ने विज्ञहरुको जानकारी दिएका छन् । बन सर्भेक्षणका लागि फिल्याण्ड सरकारले आर्थिक र प्राविधिक सहयोग गरेको हो । फिल्याण्डको ५० करोड र नेपाल सरकारको ८ करोड लगानीमा सुरु भएको सर्भेक्षणमा डब्लु डब्लु एफले पनि सहयोग गरेको छ ।

अब पश्चिमबाटै कृषि क्रान्ति

श्रृजना आचार्य
नेपालगन्ज, २ बैशाख – बन्दूक उठाएर राजनीतिक क्रान्ति थालेको मध्पश्चिबाटै ठूला नदीको पानी बाझो खेतमा पु¥याएर कृषि क्रान्ति ल्याउने धेरै आधार र सम्भावना देखा परेका छन । सन्चालित सिक्टा र बबई सिचाई आयोजनाको निमार्णमा भईरहको तीब्रताले पश्चिममा कृषि क्रान्ति ल्याउने संभावना बढाएको छ ।
बाके र बर्दियामा सन्चालित उक्त दुई ठुला आयोजनाको पानीले बाझो र सुख्खा खेतमा अन्नबाली लहलह फलाउन सकिने दिन नजिकिदै गएकाले कृषि क्रान्तिको सम्भावना देखापरेको हो ।
तीन बर्षमा राप्ती नदीको पानी डुडुवा नाला सम्म पु¥याईने छ , सिक्टा सिचाई आयोजनाका डिभिजन ईन्जिनियर मीनराज ढकालले भने–त्यस पछि मरु भूमिजस्तो बाकेबाटै कृषि क्रान्तिको सुरुवात हुने छ ।
बबईको पानी खेतखेतमा पु¥याउन शाखा नहर निर्माण भैरहेका छन । मूलनहरबाट पानी बितरण सुरु भईसेको छ । तर, खोती योग्य जमिन भन्दा पानीको स्रोत कम भएकाले सिचाई बिभागले भेरी डाईभर्सन गरी ४० घन मिटर पानी बबई नदीमा खसाल्ने सर्भे तथा अन्य भौगर्भिक अध्ययन थालेको छ ।
६ बर्षमा भेरी नदीको पानी बबई हुदै किसानको बाझो खेत सम्म पु¥याउने लक्ष्य छ । राप्तीको पानीले तीनबर्ष भित्रै सिचाई गर्न सकिने भएको छ । पश्चिम बबई र पुर्व राप्ती दुई नदीको पानीले दुई जिल्लाको ८३ हजार हेक्टर भूमि सिंचित हुने छ ।
त्यसपछि पानीनै नभएको ठाउमा बर्षेनी तीन बाली भित्राउन सकिने छ सिक्टाका डिभिजन ईन्जिनियर ढकाले खेती प्रणालिमा ब्यापक परिवर्तन ल्याउन सकिने उल्लेख गर्दै भने– अब कषि प्रबिधि र पानी बितरण प्रणलिको प्रचार प्रसारमा जोड दिनुपर्ने बेला आएको छ ।
अधिकांश मझौला नदीको पानी उपयोग गरी सिचाई गरीदै आएका बेला भेरी र राप्ती जस्ता ठुला नदीको पानीलाई सुख्खा खेतमा पु¥याउई पश्चिम तराईका दुई जिल्लामा नहर तथा शाखा नहर निर्माण भैरहेका छन ।
बबई तालको तह ३० सेमी भन्दा माथि उठन नदिने र नदिको ताप २ डिग्रि सेल्सीयस भन्दा बढी हुन नदिने गरी भेरीको पानी बबईमा खसाल्न लागिएको हो । जसका लागि साढे १४ अर्ब रुपैया लाग्ने अनुमान छ । राष्टिय योजना आयोग र वातावरण मन्त्रालयले छिटै आयोजना स्वीकृत गरे बिभागले उपलब्ध बजेट बाटै काम थाल्न सक्ने अधिकारीहरुले बताएका छन । यसका लागि बार्षिक २ अर्ब रुपेया छुट्टाउने भएको छ ।
आयोजना स्वीकृत हुना साथ बबई पश्चिमको २१ हजार हेक्टर क्षेत्रमा सिचाई सुबिधा पु¥याउन नहर निर्माण योजना सुरु गरिने छ । “भेरी डाइभर्सनको प्रतिबेदन आउन साथ सिक्टाको १५किमी मूल र शाखा नहरको अध्ययन सर्भे गर्नृ सकिने छ ” , सिक्टा सिचाई आयोजनाका डिभिजन ईन्जिनियर ढकालले भने–“डाईभर्सन पछि सिक्टाले कभर नगरेको क्षेत्रमा सिचाई सुबिधा पुग्ने सम्भावना देखिएको छ ।
उक्तः दुई ठूला आयोजना सगै मध्यपश्चिममा मझौला सिचाई आयोजना अन्तरर्गत बिभिन्न ५० वटा सिचाई कार्यक्रम सन्चालनमा छन । सिचाई तथा जलस्रोत ब्यबस्थापन आयोजना अन्तरगत ७० र कर्णालीका ५ जिल्लामा कर्णाली बिकास सिचाई कार्यक्रम अन्तरगत ७ समेत करिब १ सय तीन वटा ठूला साना सिचाई योजनाको निर्माण कार्य भैरहेको मध्यपश्चिम क्षेत्रीय सिचाई निर्देशनालयले जनाएको छ ।
बरुद र बन्दूकबाट राजनीतिक क्रान्ति थालको क्षेत्रमा उक्त सिचाई योजनाको निर्माण सकिए पछि पानी र कृषि क्रान्तिको थालनी हुने बिश्वास सरकारी अधिकारीहरुले लिएका छन ।
नेपाली कृषि क्रान्तिका लागि आबश्यक पर्ने नदीको पानी खेत सम्म पु¥याउन सिचाई बिभागले गरेको हवाई सर्भेमा बिदेशी प्रबिधिकहरुले समेत योगदान दिएका छन । फिनल्याण्डका सेमी कोल्भो ( कबmष् पयखियध ) सहित तीन जना नेभिगेटरले पहिलो पटक लाईडर प्रबिधिद्धारा सर्भे कार्यमा सघाउ पु¥याएका थिए ।
मध्यपश्चिममा कूल ४ लाख ५३ हजार ९ हेक्टर खेती योग्य र सिाचाई हुन सक्ने २ लाख २३ हजार ७९ हेक्टर जमिन छ । त्यस मध्य १ लाख ८० हजार हेक्टर क्षेत्रमा सिचाई सुबिधिा पु¥याउने उद्धेश्यका साथ काम भईरहेको छ ।

बित्यो असुरक्षा र भयको बर्ष

श्रृजना आचार्य
नेपालगन्ज,३० चैत–मध्यपश्चिमको प्रमुख नगर नेपालगन्जमा वितेको एक वर्ष सुखद दुखद ÷उत्साह र निरासा बोकेका धेरै घटना भए । विकासका आसा लाग्दा किरण देखिए भने असुरक्षा हिंसा र आतंकको भयावह अवस्थावाट गुज्रिनु पर्यो ।
राजनीतिक, सामाजिक र आर्थिक गतिविधि पनि वितेका १२ महिनामा उल्लेख्य भएका छन् । खास गरी नेपालगन्ज अरु कुराले भन्दा वर्ष भरीनै असुरक्षा आतंक भए त्रासले प्रताडित भयो ।  भट्टिटोलका दुई विद्यार्थी कपिल द्धिवेद्धी र लिलाधर भट्टको अपहरण पछि भएको विभत्स हत्याले नगरमा भयावहको सिर्जना गर्यो । दशैको मुखमा भएको उक्त हत्याले नगरबासीहरु आतंकित बने । प्रहरी निस्किृयताले हत्या भएको ठहर सवैले गरे । सर्वत्र प्रहरी प्रशासनको चर्काे आलोचना भयो । हत्या अपहरण जस्तो जघन्य घटनामा एक जना अधिकारकर्मीको नाम समेत मुछिनु र एक जना प्रहरीको संलग्नता देखिनुले नागरीकमा विश्वासको ठुलो संकट उत्पन्न गरायो । यसले सर्वसाधारण र अधिकारकर्मी बिचको दुरी समेत बढायो ।
तर हत्यामा संलग्नहरुको पहिचान गरी केहीलाई प्रहरीले पक्राउ गरेकाले सुरक्षाको झिनो आशा जगायो । विद्यार्थी हत्या काण्ड पछि सबै भन्दा बढी चर्चाको शिखरमा प्रहरी नायव उपरिक्षक विनोद घिमिरे पुगे । नृसंस हत्याका नाइके मेराजलाई पक्राउ गर्न सफल भएकाले घिमिरे पुरस्कृत समेत हुन पुगे ।
दुई÷ तीन ब्यापारीक प्रतिष्ठान, सार्वजनिक सवारी साधनमा भएका बम विस्फोटनले आतंक र असुरक्षा फेरी थपेको छ । नगर नेपालगन्जवाट कोहलपुर जांदै गरेको बसमा यहि चैत महिनामा भएको बम विस्फोटनमा ६ जना घाईते भए । त्यस अघि गत पुस १४ गते नेपालगन्जको सुर्खेतरोडमा रहेको गौरीशंकर ट्रेडर्समा दिउसै ४ वजे तिर गराइएको बम बिस्फोटनमा ४ जना गम्भिर घाइते भए । रामप्रसाद चालिसे, दिर्घराज आचार्य, शिवराज चालिसे र डिल्लीराज रेग्मी गम्भीर घाइते भएका थिए । घटनामा संलग्न भएको अभियोगमा प्रहरीले पक्राउ गरेका तीन जनालाई जिल्ला अदालत बांकेले साधारण तारेखमा मुक्त गर्यो । तर जिल्ला अदालतको सो आदेशमा त्रुटी औल्याउदै पुनरावेदन अदालत नेपालगन्जले पुन पक्राउ गरेर मुद्दा चलाउन आदेश दिएको छ । एउटा अदातले अभियुक्तलाई छाड्ने र अर्काेले मुद्दा चलाउन आदेश दिने परस्पर विरोधी कानुनी चलखेल पनि थप चर्चाको विषय हो । जिल्ला अदालतले विस्फोटमा संलग्न अभियुक्तहरु सद्दाम खाँ, गुड्डु साहु र सर्वजित वर्मालाइ साधारण तारेखमा छाड्न आदेश दिएको थियो ।
का बम विष्फोट गराएको जयसपुरमा लागु पदार्थ र अवैध धन्दाको कारोवार खुलेआम हुनाले धेरै किशोर किशोरी बर्वादीको मुखमा पुगे । अपेक्षा गरेजस्तो प्रहरी अप्रेशन नभए पनि केही लागु पदार्ध ओसार पसारमा कारोबारमा संलग्नहरुलाई पक्राउ गर्न प्रहरी सफल भएको छ ।
वर्षको अन्तिम चैत महिना नगर र जिल्लाका विभिन्न बम आतंकनै भयो । सबै भन्दा बढी बम फेला परेको चैतको दोस्रो सातामा हो । सर्वसाधारण घर, गल्ली र सडकमा जताततै बम भेटीए । तर बम राख्नेहरु कोही फेला परेनन् ।
चन्दा आतंक, अपहरण र हत्याका घटना कुनै बेला बढ्ने र कुनै बेला घट्ने भए पनि समष्टिमा सुरक्षा अवस्था कमजोर नै रह्यो । धम्कीका भरमा चन्दा बुझाउने क्रम रोकीएन् । प्रहरी प्रति विश्वास नगरी सिमा पारी पुगेर पैसा बुझाउने र ज्यान जोगाउनेको लहर चल्यो । जुवा तास खेल्ने र खेलाउनेहरुको आतंक पनि उल्लेखनिय रह्यो । राजनीतिक दलको भुमिका पनि दुविधायुक्त देखियो । एकातिर अपराधिको विरोध गर्ने र अर्कातिर अपराधिक गतिविधिमा संलग्नलाई जोगाउन सडक जाम गर्ने सम्मका कृयाकलाप राजनीतिक दलवाट भयो । यो अवस्थावाट गुज्रेका नगरवासीहरुले नयां वर्ष २०६८ को सुर्याेदय संगै सुरक्षित जिवन यापनको वातावरण छाउने आशा गरेका छन् ।

वास्तविक तथ्याङ्क नहुंदा वेपत्ता परिवार अन्यौलमा

श्रृजना आचार्य
नेपालगन्ज,२७ चैत–वेपत्ताका विषयमा सरकार, गैरसरकारी र अन्तराष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थाहरुको फरक÷फरक तथ्याङ्क छन् । माओवादी शसस्त्र द्धन्द्धका क्रममा राज्य र तत्कालिन विद्रोही माओवादीका तर्फवाट विभिन्न वहानामा मानिस बेपत्ता बनाउने काम भयो । त्यो संगै विभिन्न राष्ट्रिय र अन्तराष्ट्रिय गैरसरकारी संस्थाले आफ्नो कार्यक्षेत्रमा द्धन्द्ध र मानवअधिकारलाई पनि जोडेर काम गर्न थाले ।
एउटै क्षेत्र र एउटै विषयमा काम गरेका विभिन्न गैरसरकारी संस्था र राज्यको वेपत्ता सम्बन्धि तथ्याङ्क भने फरक÷ फरक छ । जसले गर्दा वेपत्ता परिवारका सदस्यलाई अन्यौलता बढाएको छ । कसको तथ्याङ्कलाई विश्वास गर्ने भन्ने अन्यौलता बढाएको वेपत्ता परिवारका सदस्यले बताएका छन् ।
माओवादी शसस्त्र द्धन्द्ध संगै वेपत्ताका क्षेत्रमा काम थालेको इन्सेकले आफुहरु सबै भन्दा बढी वास्तविकताको नजिक पुगेको दावी गरेको छ । इन्सेकको तथ्याङ्कमा माओवादी शसस्त्र द्धन्द्धका क्रममा मुलुकभरवाट ९ सय ३५ जना नागरीक बेपत्ता भएका छन् ।
नागरीक वेपत्ता भएको विषयलाई आफ्नो कार्यक्षेत्र बनाएको अन्तराष्ट्रिय रेडक्रस आइसीआरसिले मुलुकभरवाट एक हजार तीन सय ७७ जना नागरीक बेपत्ता भएको जनाएको छ । एड्भोकेसी फोरमको तथ्याङ्क अनुसार पांच सय २९ जना बेपत्ता छन् ।
वेपत्ता परिवारका सदस्यलाई आफ्ना परिवारका सदस्य वेपत्ता हुनुको कारणवारे जानकारी दिई राहत र परिपुरण दिनुपर्ने राज्यसंग वेपत्ताको वास्तविक तथ्याङ्क नै छैन । राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोग, इन्सेक, एड्भोकेसी फोरम र आइसिआरसीले सिफारीस गरेका निवेदनका आधारमा राहत दिने गरेको सरकारले वेपत्ताको वास्तविकता पत्ता लगाउने तर्फ ध्यान दिएको छ्रन । ‘हामी संग प्रत्येक वेपत्ता परिवारको विवरण सहितको तथ्याङ्क छ’ इन्सेकका क्षेत्रिय संयोजक भोला महतले भने–‘हामी वास्तविकताको नजिक पुगेका छौं । ’ उनले इन्सेकले दिएको तथ्याङ्कलाई राज्य र आइसीआरसीले पनि आधार बनाउने गरेको दावी गरे । संयोजक महतले आफुहरको देश ब्यापी संजाल भएकाले पनि पीडितको घरदैलोमै पुगेर वास्तविक तथ्याङ्क ल्याउन सकिएको बताए । त्यस्तै दावी एड्भोकेसी फोरमको पनि छ । ‘हामी पीडितको दैलोमै पुगेका हौं’ फोरमसंग आवद्ध कानुन ब्यवसायी रविन्द्र कर्णले भने–‘वास्तविकताको नजिक पुग्ने कोशीसमा कुनै कसर छोडेका छैनौ ।’
तर फरक÷फरक तथ्याङ्कका कारण वेपत्ता परिवारका सदस्यलाई भने अन्यौलता बढाएको छ । आइतवार महिला उपकार मञ्चले नेपालगन्जमा आयोजना गरेको अन्तरकृया कार्यक्रममा सहभागी हुन आएका वेपत्ता परिवारका एक सदस्यले विभिन्न संस्थाको विभिन्नखाले तथ्याङ्कले कसलाई विश्वास गर्ने भन्ने अन्यौलता बढाएको बताए । ‘जिल्ला र सदरमुकाम भन्दा टाढा राज्य र सामाजिक संस्था जांदैनन् गाउंका हामीलाई केही थाहा हुंदैन’ उनले भने–‘हाम्रा हराएका मान्छेका नाम कुन संस्थामा लेखाउने अन्यौलमा परेका छौं ।’
वेपत्ता परिवारका अर्का सदस्य चन्द्रकला उप्रेतीले पीडित आफै घर÷घर नपुग्दा सम्म वास्तविकता आउन नसक्ने बताउंछिन् । ‘सामान्य राहत पाउने लोभका कारण पनि वेपत्ता ब्यक्तिको नाम समेत मृतकको सुचिमा लेखाइएका उदाहरण पनि छन्’ चन्द्रकलाले भनिन्–‘आफ्ना मान्छे किन र कसरी हराएका हुन् भन्ने जान्न पाउने अधिकारका वारेमा वकालत गर्दै तथ्याङ्क संकलन कार्यमा आफै पीडित हिड्ने बेला आएको छ ।’ उनले आफु त्यो अभियानमा लागेको बताइन् ।

पीडा एक विभेद अनेक

श्रृजना आचार्य

सयौ चोटहरुका बिचमा डटेर बाच्न शोकलाई शक्तिमा बदल्न सक्नुपर्छ भन्ने उदाहरण द्धन्द्धको मारमा परेका महिलाहरुले प्रस्तुत गरेका छन् । माओवादी शसस्त्र द्धन्द्धका समयमा राज्य र विद्रोही पक्षको मारमा परेका सर्वसाधारण महिलाहरु अहिले समाजका अगुवा बनेका छन् । माओवादी वा राज्य दुवै पक्षवाट चोट सहेका महिलाहरुको पीडा एउटै छ । त्यसैले उनीहरु एउटै थलोमा बसेर द्धन्द्ध पीडित र वेपत्ता परिवारका चोटमा मल्हम लगाउने काममा खटिएका छन् ।
बर्दिया कालिका गाविस ४ मुनालबस्तीकी लक्ष्मीदेवि खड्का र बर्दिया वानियाभार गाविस १ जमुनीकी देविसरा वली त्यसका उदाहरण पात्र हुन् । लक्ष्मीदेवि माओवादी पीडित हुन भने देविसरालाई राज्यले चोट दिएको हो ।
शसस्त्र द्धन्द्धको समयमा यि दुई महिलालाई फरक फरक पक्षले चोट दिएको भए पनि पीडा भने एउटै छ । त्यसैले उनीहरु अहिले एउटै थलोवाट द्धन्द्ध पीडित र वेपत्ता परिवारका अधिकारका लागि वकालत गर्छन । दिनहुं हुने गोष्ठि सेमिनारका वक्ता, एकल र द्धन्द्ध पीडितहरुको अधिकारका लागि अगुवाई र सरकारी कार्यालयवाट आफ्ना समुदायका लागि प्राप्त हुने सेवा र सुविधाका लागि दवाव दिने काममा उनीहरुको दैनिकी बितेको हुन्छ ।
गत २०६० साल फागुन ३० गते राती ८ वजेपछि लक्ष्मीको जिवनमा ठुलो परिवर्तन आयो । त्यहि घटना पछि उनको बांच्ने शैली, र दैनिकीमा परिवर्तन आएको हो । राति खाना खाइसकेपछि कान्छो छोरा सुनिल, श्रीमान दिलवहादुर खड्कासंग आगो तापेर परिवारको सुखद भविष्यको योजना बनाउंदै थिइन उनी । सोही बेला तात्कालिन माओवादीका स्थानिय नेता पदम रिजाल‘नविन’ अर्का एकजना साथीलाई लिएर घरमा आइपुगे ।
चिनेजानेका र गाउंकै स्थानिय युवालाई देखेर शिष्टाचार निभाए पछि नविनले सानो काम छ भनेर लिएर गएका उनका श्रीमान दिलवहादुर अहिले सम्म फर्केर आएका छैनन् । ‘माथि सरहरुले बोलाउनुभएको छ १५ मिनेटमा दाई फर्कनुहुन्छ भनेर लिएर गएका हुन्’ लक्ष्मीले भनिन् आठ वर्ष वितिसक्यो अहिले सम्म फर्केर आएनन् ।’
त्यस्तै २०५९ साल पुष ७ गते विहान भुरीगाउं वजारमा मासु बेच्न विहान खसी डोर्याउंदै आफ्ना बाबु पदप वली संग गएका देविसराका श्रीमान सुरेशकुमार वली त्यस पछि घर फर्केनन् । साझ खसीको मासु संग रोटी खाने भन्दै देविसरालाई पिठो मुछेर राख भनेर अहएर गएका सुरेशलाई भुरीगाउं वजारवाट इलाका प्रहरी कार्यालयको प्रहरी टोलीले नियन्त्रणमा लिई बेपत्ता बनाएको हो ।
पुष ७ गते सुरेशसंगै नियन्त्रणमा लिएका उनका बुबा पदमलाई ११ गते जिल्ला प्रहरी कार्यालय गुलरीया वर्दियाले मुक्त गर्यो । तर संगै राखेका सुरेशभने मुक्त भएनन् । पुष १९ गते विहान सम्म परिवारको सम्पर्कमा आएका शुरेस जिल्ला प्रहरी कार्यालयवाट बेपत्ता भए ।
जीवन साथी बेपत्ता हुंदा सहनुपरेको मानसीक पीडा संगै पारीवारीक जिम्मेवारीले यि महिलाहरुलाई दरिलो बनाएको हो ।
यस्ता मानसीक र शारीरीक पीडा सहंदै बसेका लक्ष्मी र देविसरा अहिले एक अर्काका सहारा मात्र बनेका छैनन् आफुजस्तै पीडितहरुका लागि दुख साट्ने थलो बनाएका छन् । सुरु सुरुका दिनमा सुरक्षाकर्मीले बेपत्ता पारेका परिवारलाई माओवादी सम्झने लक्ष्मी र माओवादीले अपहरण पछि बेपत्ता पारेका परिवारको सम्पर्कमा आउन नचाहने देविसराको सोचाईमा ठुलो परिवर्तन आएको छ । 
‘सुरुमा सुरक्षाकर्मीले बेपत्ता पारेको परिवार सहभागी भएको कार्यक्रममा आफ्ना कुरा राख्न पनि असजिलो लाग्थ्यो’ लक्ष्मीले भनिन्–‘तर अहिले दुवैको पीडा एउटै हो भन्ने लाग्छ ।’
माओवादी र सुरक्षाकर्मी दुवै पक्षवाट आफ्नो परिवार प्रताडित भएको बताउने देविसराको अवस्था पनि त्यस्तै थियो । ‘सार्वजनिक कार्यक्रममा आफ्ना कुरा राख्दा झन समस्यामा परिने होकी भन्ने लाग्थ्यो देविसराले भनिन्–‘अहिले हामी सबै बेपत्ता परिवार एकैथलोमा छौ ।’
पहिला आफ्ना कुरा खोल्न डराउने देविसरा र लक्ष्मि पांच दिन भेट भएन भने छटपटिन्छन् । ‘कार्यक्रमहरुमा लगातार ४÷५ दिन सम्म पनि देविसरासंग भेट भएन भने मलाई त छटपटि हुन्छ’ लक्ष्मिले भनिन्–‘के गरीराखेको होला भन्ने लाग्छ अनि फोनवाट हालचाल बुझ्छु ।’
जुन पक्षवाट बेपत्ता पारेको भए पनि त्यस पछि परिवार र जिवनमा पर्ने परिवर्तन र समस्या एउटै हो । त्यसैले दुवै पक्षवाट पीडित भएका परिवारको माग र चाहना पनि एउटै छ ।‘चोट एउटै छ त्यसैले हामी एकै ठाउं छौं देविसराले भनिन्–लक्ष्मीको परिवारले मेरो श्रीमान वेपत्ता बनाएको त होइन नी ।
बर्दियामा गठन भएको द्धन्द्ध पीडित समितिमा लक्ष्मी र देविसरा जस्ता करिब दुइसय बढी महिला पुरुष संगठित भएका छन् । ‘सहकार्य गरे मात्र अधिकारका लागि लड्न सकिन्छ भन्ने बुझेर संगै हिंडेका हौं लक्ष्मिले भनिन् ।
लक्ष्मीका पति दिलबहादुर र देविसराका पति सुरेश दुवैले वर्षामा खेती किसानी गर्ने र बांकी समय भारतमा गएर कमाएर छोराछोरी पाल्दै आएका थिए । दुई छोरा र एक छोरी सहितको परिवारमा एक्लो कमाउने दिलबहादुरलाई माओवादीले बेपत्ता बनाए पछि लक्ष्मिको परिवार बिचल्लीमा पर्यो । ‘आफुले पढ्न नसके पनि छोराछोरीलाई पढाउने र सरकारी जागीर खुवाउने ठुलो रहर थियो’ लक्ष्मीले भनिन्–‘सबै चाहना र सपना चकनाचुर भए ।’
देविसरालाई भने श्रीमान बेपत्ता भएपछि जिवनमा सबैभन्दा ठुलो कष्ट पर्यो । तीन छोरीको भविष्य लिएर एक्लै बाचेकी देविसरालाई परिवारका अन्य सदस्यको साथ चाहिने बेलामा झन पारीवारीक प्रताडना समेत सहनु परेको बताइन् । ‘घरमा कमाउने कोही नभएकाले छोरी पढाउने विषयमा पारीवारीक कलह सुरु भयो’ देविसराले भनिन् । अहिले एउटै घरलाई आधा–आधा बारेर परिवारका अन्य सदस्य एकातिर र देविसरा आफ्ना छोरी सहित अर्कातिर बस्दै आएका छन् ।  
‘राज्यले हामी जस्ता बेपत्ता परिवारलाई विभेद गरेको छ’ लक्ष्मिले भनिन् –‘मृत्यु भएका परिवारले राहत क्षतिपुर्ती र सहानुभुति पाउंछन् बेपत्ताका लागि त्यस्ता सुविधा सिमित छन् ।’ मुख्य जिम्मेवारी छोरोछोरीको पढाई हो । छात्रवृत्ती पाउन १८ वर्ष भन्दा कम उमेर हुनुपर्ने सर्त छ ।
श्रीमान बेपत्ता हुंदा लक्ष्मीको कान्छो छोरा १० वर्षका थिए । तर सरकारले छात्रवृत्ती दिने निर्णय गर्दा उनको उमेर १८ पुग्यो । छोराको पढाईखर्च धान्ने आर्थिक हैसियत नभए पनि उनले त्यो सेवावाट बञ्चित हुनुपर्यो ।
देविसराको पनि त्यस्तै अवस्था छ । जेठी छोरी विवाह भएर गइन भने माइली र कान्छी छोरीले पनि उमेरका कारणले सरकारी छात्रवृत्ती पाएनन् । 
मरेको बांचेको थाहा नहुंदाको पिडा खपेर बसेका लक्ष्मी र देविसरा जस्ता महिलालाई राज्यको कानुन र नीतिले झन अप्ठेरो पारेको छ । छोरा छोरीको नागरीकता बनाउन बाबु माग्ने प्रशासनले बेपत्ता भएका बाबु खोज्ने जिम्मेवारी लिन सकेन । ‘नागरीकता बनाउन जांदा प्रशासनले बाबु खोज्यो लक्ष्मीले भनिन–‘गैरसरकारी संस्थाको निकै ठुलो दवाव परेपछि प्रमुख जिल्ला अधिकारी नागरीकता दिन राजी भए ।’
आफ्नो नागरीता माइतीको नामवाट बनाएकी देविसराले पनि छोरीको नागरीकता बनाउंदा छिमेकीलाई आफन्त भनेर सनाखत गर्नुपरेको बताइन् । ‘गाउंकै मोहन वलीले मेरो छोरी हो भनेर प्रशासनमा गए पछि नागरीकता बनाईदिए’ देविसराले भनिन् । आफ्नो र पतिका नाममा समेत सम्पत्ती नभएकाले अपहेलना सहेर भए पनि एउटै घरमा बस्नुपरेको उनले बताइन् । ‘छोरी विहे गरेर जान्छन् तलाई सम्पत्ती किन चाहियो भनेर परिवारका सदस्यले भन्छन्’देविसराले भनिन् ।
ठुलो चोट र चुनौती सहेका लक्ष्मी र देविसरा जस्ता महिलालाई गैरसरकारी संस्थाले गरेको पैरवीले ठुलो साहस दिएको छ । ‘घरमा रोएर बसेका हामीलाई संघसंस्थाले बाहिर ल्याएर अधिकार केहो भन्ने सिकाए लक्ष्मीले भनिन्–‘राज्य भने प्रमुख दायित्ववाट पन्छिएको छ ।’
‘द्धन्द्धले गर्दा जिवन साथी गुमाईयो तर धेरै कुरा पाईएको छ । कमजोर मन अहिले शसक्त भएको छ । ठाउं र मानिस चिनियो । बोल्न र जुध्न सक्ने साहस पलाएको छ’ लक्ष्मीले द्धन्द्ध पछि जिवनमा आएको परिवर्तन केलाउंदै भनिन् ।
आफु तर छोराछोरीको भविष्य हेरेर संघर्षमा लागेको भए पनि सरकारी वेवास्ताले गर्दा छोराछोरीमा भने वदलाको भावना विकास भएको देख्दा उनीहरुलाई डर लागेको छ । ‘नविनलाई देख्दा उनको पनि त्यतिबेला मेरो श्रीमान लैजानुपर्ने बाध्यता थियो होला भन्ने सम्झन्छु तर छोरा छोराको मन भने बदलिएको छ लक्ष्मीले भनिन्–‘कान्छो छोराले पैसा दिनुस ममि म बन्दुक किन्छु भन्छ ।’
उनका जेठो छोरालाई पनि लक्ष्मी द्धन्द्ध पीडित भएर समाजमा हिडेको र सार्वजनिक भएको मन परेको छैन । राज्यले तत्काल बेपत्ता परिवारका माग सम्बोधन नगरे अझ ठुलो बिद्रोह हुनसक्ने सम्भावना उनीहरुले देखेका छन् ।
‘हामी त छोराछोरीको भविष्य हेरेर सहेर बस्यौ तर छोराछोरीले के हेरेर चित्त बुझाउने’ देविसराले भनिन–‘राज्यले तत्काल निर्णय नगरे अर्काे विद्रोह हुनसक्छ ।’
आफ्ना श्रीमान दिलबहादुरका सम्बन्धमा आइसिआरसीले सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनमा लक्ष्मीको चित्त बुझेको छैन । आइसीआरसीले दिलबहादुरलाई अपहरण गरेकै दिन बाटोमै हत्या गरेको जानकारी लक्ष्मीलाई दिएको छ । तर, अपहरण गरेको तीन दिन सम्म पनि आफ्ना श्रीमान जिवितै रहेको जानकारी आफुहले पाएको लक्ष्मीले बताइन् । ‘अपहरण गरेर लगेपछि बर्दियाको डेउढाकला गाविसको तोरैया गाउंमा श्रीमान लगायत ५ जनालाई तीन दिन सम्म संगै राखेको जानकारी मैले पाएकी छु’ लक्ष्मीले भनिन्–‘यस्तो अवस्थामा मैले कसरी आइसीआरसीको कुरा पत्याउने ?
आफुजस्तै पीडितहरुको सहारा बनेका यि महिलाहरुलाई अझै पनि आफ्ना श्रीमान फर्केर आउछन् की भन्ने आशा भने अझै मरेको छैन । ‘आखाले लास नदेख्दा सम्म आश लाग्दो रहेछ’ लक्ष्मीले भनिन्–‘मानिसहरुको भिडमा म आफ्ना पतिको अनुहार खोजिरहन्छु ।’ राति कुकुर भुक्दा पनि देविसरालाई आफ्ना पति फर्केर आए की भनेर मन झसंग हुन्छ । ‘नयां नम्बरवाट मोवाइलमा फोन आए पनि कतै पति हुन की भनेर सम्झन्छु’ देविसराले भनिन् ‘अहिले सम्म पतिले लगाउने कपडा, उनका सामान जस्ताको तस्तै सम्हालेर राखेकी छु । ’

खाडी हिंडेका दुई सय सात महिला हराए
श्रृजना आचार्य
नेपालगन्ज,२० मंसीर–आफ्नो छोरीको खोजि गरीदिन भन्दै साथमा लिएर गएका दलालसंग गुहार्न जांदा बर्दिया सानो श्री बाह्र नम्बर गाउंकी तुलसी बाठाले दलालकै हातवाट कुटाई खान पर्यो । कुबेत लैजान भन्दै छोरीलाई घरवाट लिएर गएका दलालले बेपत्ता पारेपछि तुलसी छोरीको खोजिमा चार वर्ष देखि भौतारीएकी छन् ।
विपन्न वाठा परिवारका अन्य सदस्य भारत रोजगारीका लागि गएको बेलामा एक्लै घरमा बसेकी राधालाई आफ्नै गाउंका शारदा वेगम र शेरवहादुर केसीले फकाएर कुबेत पठाउन भन्दै भारत लगेका थिए । तर वर्षाै सम्म छोरीको अत्तो पत्तो नभए पछि तुलसीले  प्रहरी र माइति नेपाल लगायतका संधसंस्थामा निवेदन दिएकी छन् । ‘छोरीको ठेगाना देउ भनेर माग्न जांदा उल्दै मलाई कुटे’ तुलसीले भनिन्–‘मेरो छोरी बेपत्ता पार्ने दलाल आफ्नै आंखा अगाडी घुमेको देख्दा पनि कारवाही गर्न सकिन ।’
बाठा मात्र होइन बाह् नम्बर गाउँकै अन्य दुई दर्जन बढी युवतीलाई बेगम र विकले खाडी मुलुक पठाउने भन्दै भारत लगेका छन् । उनीहरुले कुबेत पठाउन भन्दै भारत लगेका कति युवती सम्पर्कमा छैनन भने कति युवती वर्षाै पछि गाउं फर्किएका छन् ।
शेर वहादुरको घरै छेउकी पुतली बिक पांच वर्ष सम्पर्क विहिन भएर एकाएक घर फर्किइन । विदेशमा पैसा कमाउन भनेर गएकी विक पांच वर्ष पछि ज्यान जोगाएर फर्कनु सकेकोमा अहिले गर्व गर्छिन । कुबेतमा घरेलु काम गरेकी बिकले धेरै समय पारीश्रमिक विना काम गर्न परेको बताइन् ।
मानव वेचविखन विरुद्ध काम गर्ने गैरसरकारी संस्था र प्रहरी प्रशासनमा वैदेशीक रोजगारीका लागि खाडी मुलुक  गएका महिला हराएकोले खोजि गर्न आग्रह सहित परेको निवेदनको खात लागेको छ ।
आफन्त र दलाल मार्फत भारतको बाटो हुंदै रोजगारीका लागि खाडी मुलुक गएका महिला वर्षाै सम्म परिवारसंग सम्पर्क विहिन भई हराउने गरेका छन् । कमाउन गएका छोरी, बुहारी वर्षाै सम्म घरपरिवारको  सम्पर्कमा नआएपछि मात्र परिवारका सदस्यले खोजि सुरु गर्छन ।
नेपालगन्ज स्थित माइति नेपालको कार्यालयमा मात्र यो वर्ष वैदेशिक रोजगारीमा खाडी मुलुक गएका २ सय ७ वढि महिलालाई खोजि गर्न भन्दै निवेदन परेका छन् । ति मध्ये बाँके जिल्लाबाट  ३६ र बर्दियावाट २० जना हराएका छन् । बांकी मध्यपश्चिमका अन्य जिल्लाका निवेदन रहेको माइति नेपालले जनाएको छ । अन्य जिल्ला मध्ये सुर्खेतको सबैभन्दा बढी निवेदन छ । तर उद्दार प्रकृया र संयन्त्र नभएका कारण  माइति नेपालले अहिलेसम्म २० महिलालाई मात्र उद्दार गर्न सकेको जनाएको छ । गैरकानुनी तरीकाले भारतको बाटो हुंदै जाने भएकाले सरकारसंग उनीहरुका विषयमा सुचना नहुने र भ्रमण भिसामा गएका महिला खाडी मुलुकमा समेत लुकेर काम गर्नुपर्र्ने भएकाले उनीहरुलाई उद्दार गर्न कठिन हुने गरेको कोहरालाले बताए । युवती हराएको धेरै वर्ष पछि मात्र खोजिका लागि आग्रह आउने गरेकाले पनि खोजिमा कठिनाई हुने गरेको कोइरालाको भनाई छ । माइति नेपालमा २०५१ साल देखि हराएका युवतीको खोजि गर्न अहिले निवेदन परेको छ ।
गाउंमा रोजगारीको सम्भावना नभएकाले विपन्न र घरेलु हिंसा पीडित बढी बेचिने गरेको महिला विकास अधिकृत शोभा शाहको भनाई छ । आफ्नै आंखा अगाडी गएका अन्य ब्यक्ति वर्षाै सम्म हराउंदा पनि सोही दलालको भर परेर अन्य युवती विदेश जान छोडेका छैनन् ।
दलालले युवतीलाई प्रभावमा पर्ने गरेको परामर्श अत्यन्त प्रभावकारी हुने भएकाले पनि बेचविखन विरुद्ध गरीएका परामर्श र कार्यक्रम प्रंभावकारी हुन सकेको छैन । विदेशमा बेचिएर आएका महिलाले समेत दलाल विरुद्ध उजुरी दिन डराउने गरेका छन् ।
बेचविखनमा परेको उजुरी लिएर जिल्ला प्रहरी कहां पुगेका पीडितले नै अदालतमा आफ्नो बयान बदल्ने गरेकाले कानुनी कारवाही हुन नसकेको जिल्ला प्रहरी कार्यलय बाँकेका प्रहरी उपरिक्षक महेश विक्रम शाहले बताए । मानव बेचविखन तथा ओसार पसार विरुद्ध अदालतमा मुद्दा दायर भएका घटनामा पीडितहरुले  आर्थिक प्रलोभनमा परेर बयान बदल्ने गरेका छन् ।
मानव बेचविखनको मुद्दामा कारवाही चलाउन पीडितले दिएको बयान मुख्य आधार हुने जिल्ला अदालतले जनाएको छ । बाँके जिल्ला अदालतका न्यायधिश महेन्द्रराज गौतमले पिडितले दिएको बयानका आधार कतिपय दलाललाई २०वर्ष कैद सजाय समेत भएको बताए । तर यो कारवाहीको संख्या भने अत्यन्तै कम छ ।
बांके जिल्ला प्रहरी कार्यालयले गएको १० महिनामा ८ जना विरुद्ध मानव बेचविखन विरुद्धको मुद्या अदालतमा दर्ता गरेको थियो । पीडितले दिएको बयानका आधारमा मुद्दा चलाइएको ती घटनामा पीडितले नै बयान बदलेका कारण ६ जना अदालतवाट छुटेका छन् ।
बर्दिया सानौ श्रीका दुई दलाल शारदा वेगम र शेरवहादुर विरुद्ध पनि जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा पटक पटक निवेदन परेको छ । तर, कानुनी प्रकृया जटिल भएका कारण उनीहरु अहिले सम्म कानुनको दायरामा आउन सकेका छैनन् ।

श्रृजना आचार्य
नेपालगन्ज,२५ चैत–कल्पना बिना कथाको संसार पुरा हुंदैन । नेपालगन्जमा कल्पनाको महल बनाउन विहिवार देखि मध्य र सुदुरपश्चिमका ६ जिल्लावाट करिब एक सय जना साहित्यिक अनुरागी जम्मा भएका छन् । सुर्खेत रोड स्थित एक होटलको हलमा जम्मा भएका उनीहरु कहिले कल्पनाको गहिरो तलाउमा डुबुल्कि मार्छन भने कहिले सगरमाथाको चुचुरोमा पुगेर संसारको आनन्द लिन्छन् । मानौं अहिले विश्व सागुरीएर होटलको यहि कोठमा समेटिएको छ ।
त्यहि भित्र चराहरुको चिरविर छ त्यहिं सुन्दर फुलहरुको संसार बाग समेटिएको छ । सबैका पात्रमा घर परिवार र समाज, प्रकृति, सहमति, बिमती सबै अटाएको छ ।
राष्ट्रिय प्रज्ञा प्रतिष्ठानले पहिलो पटक आयोजना गरेको कथा तथा बालकथा लेखन कार्यशालामा सहभागी भएका बांके, वर्दिया, सुर्खेत, कैलाली र कञ्चनपुरका साहित्यीक अनुरागीहरुले तीन दिन सम्म कल्पनाको सागरमा चुर्लुम्म डुबेर कथाको संसार नियाल्दै छन् ।
डा. दायाराम श्रेष्ठले डोर्याएको बाटोमा धेरै युवा युवतीहरु ताते ताते पाइला चाल्ने प्रयास गर्दैछन् । ‘आज सम्म कथा भनेर मैले कलम चलाईन गजल विधावाट आफुलाई परिचित बनाएका बर्दियाका मिनराज पौडेलले भने–दयाराम सरको प्रेरणाले पहिलो पटक कथा कोरेको हुं ।’ उनले नाबालकमै आमाको काख छुटेको बालकको मनोविज्ञान उतारेर कथा तयार पारेका थिए । उनी जस्तै पहिलो पटक कथाको विधामा पाइला बढाएका थुप्रै साहित्यकार त्यहां भेटिए । बर्दिया शिवपुरका अञ्जान स्नेहले पनि यहि कोठावाट बालकथा लेख्ने प्रयन्त गरेको बताए । ‘गजल लेख्न भन्दा सजिलै लाग्यो । गजलमा थोरै शब्दमा धेरै शन्देश दिनुपर्छ ’ उनले भने– ‘कथामा ब्यापकता रहेछ ।’ कथाका विषयमा सैद्धान्तिक ज्ञान पाएका स्नेहले साधना र अध्ययन गरेर बाल कथालाई पनि आफ्नो विधा बनाउने मनसाय ब्यक्त गरे ।
पठन संस्कृति हराउदै गएको आजको युगमा बालकथा र कथालाई ब्युझाउने प्रयास स्वरुप नेपालगन्जमा पहिलो पटक कार्यक्रम गर्न पाएकोमा प्राज्ञ सनत रेग्मी प्रफुल्ल छन् । पहिले मनोरञ्जनका लागि किताव पढ्ने जमात अहिले टिभीमा झुम्मिएको छ । कथा पढ्नकै लागि किताव पल्टाउनेहरुको संख्या घट्दै गएको छ । ‘हिंजो प्रेम प्रशंगलाई फुलको बगैचा चाहिन्थ्यो अहिले मोवाइल भए पुग्छ ’ प्राज्ञ सनत रेग्मीले भने–‘कथा पढ्न चाहनेले मात्र कथा पढ्छन् ।’  तर बालकथाले भने अहिले आफ्नो वजार विस्तार गर्दै गएको रेग्मीको ठहर छ । ‘नीजि विद्यालयहरुमा बाल कथाको बढि माग छ उनले भने–‘बालकथाको भविष्य भने राम्रो छ ।’ तर मध्य र सुदुरपश्चिमले भने त्यसवाट फाइदा लिन सकेको छैन । कथामा पश्चिम निकै कमजोर छ’ उनले भने–‘राष्ट्रिय साहित्कि पत्रिकाहरुमा यस क्षेत्रका रचना कम देख्न पाइन्छ ।’ मध्य र सुदुरपश्चिम गजलमै रमाएको उनको ठम्याई छ । हुन पनि कथाको साहित्कि ज्ञान लिन आएकाहरु मध्ये धेरै जसो गजलमै रमाउनेहरु भेटिए ।
कथाको सैद्धान्तिक ज्ञान दिन पहिलो पटक आयोजना गरीएको साहित्कि कार्यक्रममा बांकेमा रहेर साहित्यका माध्यमवाट नाम कमाएकाहरुको उपस्थिती कम देखियो । प्रतिष्ठानले स्थानिय आयोजक छनौटमा मनोमानी गरेको भन्दै बांकेका करिब एक दर्जन साहित्कि संस्थाले कार्यक्रम वहिष्कारको घोषणा गरे । 

>[hgf cfrfo{

g]kfnuGh,@% r}t–sNkgf lagf syfsf] ;+;f/ k'/f x'+b}g . g]kfnuGhdf sNkgfsf] dxn agfpg ljlxjf/ b]lv dWo / ;'b'/klZrdsf ^ lhNnfjf6 sl/a Ps ;o hgf ;flxlTos cg'/fuL hDdf ePsf 5g\ . ;'v{]t /f]8 l:yt Ps xf]6nsf] xndf hDdf ePsf pgLx? slxn] sNkgfsf] ulx/f] tnfpdf 8'a'lNs df5{g eg] slxn] ;u/dfyfsf] r'r'/f]df k'u]/ ;+;f/sf] cfgGb lnG5g\ . dfgf}+ clxn] ljZj ;fu'/LP/ xf]6nsf] olx sf]7df ;d]l6Psf] 5 .

Tolx leq r/fx?sf] lr/lj/ 5 Tolx+ ;'Gb/ km'nx?sf] ;+;f/ afu ;d]l6Psf] 5 . ;a}sf kfqdf 3/ kl/jf/ / ;dfh, k|s[lt, ;xdlt, ladtL ;a} c6fPsf] 5 .

/fli6«o k|1f k|lti7fgn] klxnf] k6s cfof]hgf u/]sf] syf tyf afnsyf n]vg sfo{zfnfdf ;xefuL ePsf af+s], jlb{of, ;'v{]t, s}nfnL / s~rgk'/sf ;flxToLs cg'/fuLx?n] tLg lbg ;Dd sNkgfsf] ;fu/df r'n'{Dd 8'a]/ syfsf] ;+;f/ lgofNb} 5g\ .

8f= bfof/fd >]i7n] 8f]/\ofPsf] af6f]df w]/} o'jf o'jtLx? tft] tft] kfOnf rfNg] k|of; ub{}5g\ . …cfh ;Dd syf eg]/ d}n] snd rnfO{g uhn ljwfjf6 cfkm'nfO{ kl/lrt agfPsf alb{ofsf ldg/fh kf}8]nn] eg]–bof/fd ;/sf] k|]/0ffn] klxnf] k6s syf sf]/]sf] x'+ .Ú pgn] gfafnsd} cfdfsf] sfv 5'6]sf] afnssf] dgf]lj1fg ptf/]/ syf tof/ kf/]sf lyP . pgL h:t} klxnf] k6s syfsf] ljwfdf kfOnf a9fPsf y'k|} ;flxTosf/ Toxf+ e]l6P . alb{of lzjk'/sf c~hfg :g]xn] klg olx sf]7fjf6 afnsyf n]Vg] k|oGt u/]sf] atfP . …uhn n]Vg eGbf ;lhn} nfUof] . uhndf yf]/} zAbdf w]/} zGb]z lbg'k5{ Ú pgn] eg]– …syfdf Aofkstf /x]5 .Ú syfsf ljifodf ;}4flGts 1fg kfPsf :g]xn] ;fwgf / cWoog u/]/ afn syfnfO{ klg cfkm\gf] ljwf agfpg] dg;fo AoQm u/] .

k7g ;+:s[lt x/fpb} uPsf] cfhsf] o'udf afnsyf / syfnfO{ Ao'emfpg] k|of; :j?k g]kfnuGhdf klxnf] k6s sfo{qmd ug{ kfPsf]df k|f1 ;gt /]UdL k|km'Nn 5g\ . klxn] dgf]/~hgsf nflu lstfj k9\g] hdft clxn] l6eLdf em'lDdPsf] 5 . syf k9\gs} nflu lstfj kN6fpg]x?sf] ;+Vof 36\b} uPsf] 5 . …lx+hf] k|]d k|z+unfO{ km'nsf] au}rf rflxGYof] clxn] df]jfOn eP k'U5 Ú k|f1 ;gt /]UdLn] eg]–…syf k9\g rfxg]n] dfq syf k9\5g\ .Ú  t/ afnsyfn] eg] clxn] cfkm\gf] jhf/ lj:tf/ ub{} uPsf] /]UdLsf] 7x/ 5 . …gLlh ljBfnox?df afn syfsf] al9 dfu 5 pgn] eg]–…afnsyfsf] eljio eg] /fd|f] 5 .Ú t/ dWo / ;'b'/klZrdn] eg] To;jf6 kmfObf lng ;s]s]f 5}g . syfdf klZrd lgs} sdhf]/ 5Ú pgn] eg]–…/fli6«o ;flxlTs klqsfx?df o; If]qsf /rgf sd b]Vg kfOG5 .Ú dWo / ;'b'/klZrd uhnd} /dfPsf] pgsf] 7DofO{ 5 . x'g klg syfsf] ;flxlTs 1fg lng cfPsfx? dWo] w]/} h;f] uhnd} /dfpg]x? e]l6P .

syfsf] ;}4flGts 1fg lbg klxnf] k6s cfof]hgf u/LPsf] ;flxlTs sfo{qmddf af+s]df /x]/ ;flxTosf dfWodjf6 gfd sdfPsfx?sf] pkl:ytL sd b]lvof] . k|lti7fgn] :yflgo cfof]hs 5gf}6df dgf]dfgL u/]sf] eGb} af+s]sf sl/a Ps bh{g ;flxlTs ;+:yfn] sfo{qmd jlxisf/sf] 3f]if0ff u/] .  

srijana acharya

ृजना याचार्अ<br>
नेपालग‌ज चैत&#8211;कळपना िबना कथाको ससा पुा हुदैन । नेपालग‌जमा कळपनाको महल बनाउन िविहवा देिख मढअ  सुदुपिङचमका  िजळलावा६ किब एक सअ जना सािहिटअक यनुागी ज्मा भएका ५न । सुर्खेत ाे८ िःथत एक हो६लको हलमा ज्मा भएका उनीह किहले कळपनाको गिहाे तलाउमा ८ुबुिळक मा५्रन भने किहले सगमाथाको चुचुाेमा पुगे ससाको यान‌द िल‌५न । मानौ यिहले िवङव सागुीए हो६लको अिह को७मा समेि६एको ५ । <br>
टअिह िभघ चाहको िचिव ५ टअिह सु‌द परुलहको ससा बाग समेि६एको ५ । सबैका पाघमा ३ पिवा  समाज पकृित सहमित िबमती सबै य६ाएको ५ । <br>
ािष६&#171;अ प१ा पितष७ानले पिहलो प६क याओजना गेको कथा तथा बालकथा लेखन कार्अशालामा सहभागी भएका बाके विर्दआ सुर्खेत कैलाली  कचनपुका सािहटअीक यनुागीहले तीन िदन स्म कळपनाको सागमा चुर्लु्म ८ुबे कथाको ससा िनआळदै ५न । <br>
८ा दाआाम ेष७ले ८ाेoाएको बा६ाेमा धेै अुवा अुवतीह ताते ताते पाइला चाळने पआस गर्दै५न । &#8230;याज स्म कथा भने मैले कलम चलाईन गजल िवधावा६ यापरुलाई पििचत बनाएका बिर्दआका िमनाज पौ८ेलले भने&#8211;दआाम सको पे०ााले पिहलो प६क कथा कोेको हु ।&#218; उनले नाबालकमै यामाको काख ५ु६ेको बालकको मनोिव१ान उताे कथा तआ पाेका िथए । उनी जःतै पिहलो प६क कथाको िवधामा पाइला ब९ाएका थुपै सािहटअका टअहा भेि६ए । बिर्दआ िशवपुका यजान ःनेहले पिन अिह को७ावा६ बालकथा लेत्रने पअ‌त गेको बताए । &#8230;गजल लेत्रन भ‌दा सिजलै लाझओ । गजलमा थोै शऽदमा धेै श‌देश िदनुप५्र &#218; उनले भने&#8211; &#8230;कथामा ऽआपकता हे५ ।&#218; कथाका िवषाअमा सै४ाि‌तक १ान पाएका ःनेहले साधना  यढअअन गे बाल कथालाई पिन यापरgाे िवधा बनाउने मनसाअ ऽअणर गे । <br>
प७न सःकृित हाउदै गएको याजको अुगमा बालकथा  कथालाई ऽअुभराउने पआस ःवप नेपालग‌जमा पिहलो प६क कार्अघरम गर्न पाएकोमा पा१ सनत ेझमी पपरुळल ५न । पिहले मनोजनका लािग िकताव प९gे जमात यिहले ि६भीमा भरुि्मएको ५ । कथा प९gकै लािग िकताव पळ६ाउनेहको सत्रआ ३६bै गएको ५ । &#8230;िहजो पेम पशगलाई परुलको बगैचा चािह‌ञओ यिहले मोवाइल भए पुझ५ &#218; पा१ सनत ेझमीले भने&#8211;&#8230;कथा प९g चाहनेले माघ कथा प९5न ।&#218;  त बालकथाले भने यिहले यापरgाे वजा िवःता गर्दै गएको ेझमीको ७ह ५ । &#8230;नीिज िवज्ञालअहमा बाल कथाको बि९ माग ५ उनले भने&#8211;&#8230;बालकथाको भिवषअ भने ामाे ५ ।&#218; त मढअ  सुदुपिङचमले भने टअसवा६ पराइदा िलन सकेकेा ५ैन । कथामा पिङचम िनकै कमजो ५&#218; उनले भने&#8211;&#8230;ािष६&#171;अ सािहिटक पिघकाहमा अस ऋोघका चना कम देत्रन पाइ‌५ ।&#218; मढअ  सुदुपिङचम गजलमै माएको उनको ७्आई ५ । हुन पिन कथाको सािहिटक १ान िलन याएकाह मढअे धेै जसो गजलमै माउनेह भेि६ए । <br>
कथाको सै४ाि‌तक १ान िदन पिहलो प६क याओजना गीएको सािहिटक कार्अघरममा बाकेमा हे सािहटअका माढअमवा६ नाम कमाएकाहको उपिःथती कम देिखओ । पितष७ानले ःथािनअ याओजक ५नौ६मा मनोमानी गेको भ‌दै बाकेका किब एक दर्जन सािहिटक सःथाले कार्अघरम विहषकाको ३ाेषा०ाा गे ।  <br>

kL8f Ps lje]b cg]s

>[hgf cfrfo{

;of} rf]6x?sf lardf 86]/ afRg zf]snfO{ zlQmdf abNg ;Sg'k5{ eGg] pbfx/0f 4G4sf] df/df k/]sf dlxnfx?n] k|:t't u/]sf 5g\ . dfcf]jfbL z;:q 4G4sf ;dodf /fHo / ljb|f]xL kIfsf] df/df k/]sf ;j{;fwf/0f dlxnfx? clxn] ;dfhsf cu'jf ag]sf 5g\ . dfcf]jfbL jf /fHo b'j} kIfjf6 rf]6 ;x]sf dlxnfx?sf] kL8f Pp6} 5 . To;}n] pgLx? Pp6} ynf]df a;]/ 4G4 kLl8t / j]kQf kl/jf/sf rf]6df dNxd nufpg] sfddf vl6Psf 5g\ .

alb{of sflnsf uflj; $ d'gfna:tLsL nIdLb]lj v8\sf / alb{of jflgofef/ uflj; ! hd'gLsL b]lj;/f jnL To;sf pbfx/0f kfq x'g\ . nIdLb]lj dfcf]jfbL kLl8t x'g eg] b]lj;/fnfO{ /fHon] rf]6 lbPsf] xf] .

z;:q 4G4sf] ;dodf lo b'O{ dlxnfnfO{ km/s km/s kIfn] rf]6 lbPsf] eP klg kL8f eg] Pp6} 5 . To;}n] pgLx? clxn] Pp6} ynf]jf6 4G4 kLl8t / j]kQf kl/jf/sf clwsf/sf nflu jsfnt u5{g . lbgx'+ x'g] uf]li7 ;]ldgf/sf jQmf, Psn / 4G4 kLl8tx?sf] clwsf/sf nflu cu'jfO{ / ;/sf/L sfof{nojf6 cfkm\gf ;d'bfosf nflu k|fKt x'g] ;]jf / ;'ljwfsf nflu bjfj lbg] sfddf pgLx?sf] b}lgsL lat]sf] x'G5 .

ut @)^) ;fn kmfu'g #) ut] /ftL * jh]kl5 nIdLsf] lhjgdf 7'nf] kl/jt{g cfof] . Tolx 36gf kl5 pgsf] af+Rg] z}nL, / b}lgsLdf kl/jt{g cfPsf] xf] . /flt vfgf vfO;s]kl5 sfG5f] 5f]/f ;'lgn, >Ldfg lbnjxfb'/ v8\sf;+u cfuf] tfk]/ kl/jf/sf] ;'vb eljiosf] of]hgf agfp+b} lyOg pgL . ;f]xL a]nf tfTsflng dfcf]jfbLsf :yflgo g]tf kbd l/hfn…gljgÚ csf{ Pshgf ;fyLnfO{ lnP/ 3/df cfOk'u] .

lrg]hfg]sf / ufp+s} :yflgo o'jfnfO{ b]v]/ lzi6frf/ lgefP kl5 gljgn] ;fgf] sfd 5 eg]/ lnP/ uPsf pgsf >Ldfg lbnjxfb'/ clxn] ;Dd kms{]/ cfPsf 5}gg\ . …dfly ;/x?n] af]nfpg'ePsf] 5 !% ldg]6df bfO{ kms{g'x'G5 eg]/ lnP/ uPsf x'g\Ú nIdLn] elgg\ cf7 jif{ ljlt;Sof] clxn] ;Dd kms{]/ cfPgg\ .Ú

To:t} @)%( ;fn k'if & ut] ljxfg e'/Lufp+ jhf/df df;' a]Rg ljxfg v;L 8f]/\ofp+b} cfkm\gf afa' kbk jnL ;+u uPsf b]lj;/fsf >Ldfg ;'/]zs'df/ jnL To; kl5 3/ kms{]gg\ . ;fem v;Lsf] df;' ;+u /f]6L vfg] eGb} b]lj;/fnfO{ lk7f] d'5]/ /fv eg]/ cx\fP/ uPsf ;'/]znfO{ e'/Lufp+ jhf/jf6 Onfsf k|x/L sfof{nosf] k|x/L 6f]nLn] lgoGq0fdf lnO{ a]kQf agfPsf] xf] .

k'if & ut] ;'/]z;+u} lgoGq0fdf lnPsf pgsf a'af kbdnfO{ !! ut] lhNnf k|x/L sfof{no u'n/Lof jlb{ofn] d'Qm u/\of] . t/ ;+u} /fv]sf ;'/]zeg] d'Qm ePgg\ . k'if !( ut] ljxfg ;Dd kl/jf/sf] ;Dks{df cfPsf z'/]; lhNnf k|x/L sfof{nojf6 a]kQf eP .

hLjg ;fyL a]kQf x'+bf ;xg'k/]sf] dfg;Ls kL8f ;+u} kf/Ljf/Ls lhDd]jf/Ln] lo dlxnfx?nfO{ bl/nf] agfPsf] xf] .

o:tf dfg;Ls / zf/L/Ls kL8f ;x+b} a;]sf nIdL / b]lj;/f clxn] Ps csf{sf ;xf/f dfq ag]sf 5}gg\ cfkm'h:t} kLl8tx?sf nflu b'v ;f6\g] ynf] agfPsf 5g\ . ;'? ;'?sf lbgdf ;'/IffsdL{n] a]kQf kf/]sf kl/jf/nfO{ dfcf]jfbL ;Demg] nIdL / dfcf]jfbLn] ckx/0f kl5 a]kQf kf/]sf kl/jf/sf] ;Dks{df cfpg grfxg] b]lj;/fsf] ;f]rfO{df 7'nf] kl/jt{g cfPsf] 5 .  

…;'?df ;'/IffsdL{n] a]kQf kf/]sf] kl/jf/ ;xefuL ePsf] sfo{qmddf cfkm\gf s'/f /fVg klg c;lhnf] nfUYof]Ú nIdLn] elgg\–…t/ clxn] b'j}sf] kL8f Pp6} xf] eGg] nfU5 .Ú

dfcf]jfbL / ;'/IffsdL{ b'j} kIfjf6 cfkm\gf] kl/jf/ k|tfl8t ePsf] atfpg] b]lj;/fsf] cj:yf klg To:t} lyof] . …;fj{hlgs sfo{qmddf cfkm\gf s'/f /fVbf emg ;d:ofdf kl/g] xf]sL eGg] nfUYof] b]lj;/fn] elgg\–…clxn] xfdL ;a} a]kQf kl/jf/ Ps}ynf]df 5f} .Ú

klxnf cfkm\gf s'/f vf]Ng 8/fpg] b]lj;/f / nlId kf+r lbg e]6 ePg eg] 56kl6G5g\ . …sfo{qmdx?df nuftf/ $÷% lbg ;Dd klg b]lj;/f;+u e]6 ePg eg] dnfO{ t 56kl6 x'G5Ú nlIdn] elgg\–…s] u/L/fv]sf] xf]nf eGg] nfU5 clg kmf]gjf6 xfnrfn a'em\5' .Ú

h'g kIfjf6 a]kQf kf/]sf] eP klg To; kl5 kl/jf/ / lhjgdf kg{] kl/jt{g / ;d:of Pp6} xf] . To;}n] b'j} kIfjf6 kLl8t ePsf kl/jf/sf] dfu / rfxgf klg Pp6} 5 .…rf]6 Pp6} 5 To;}n] xfdL Ps} 7fp+ 5f}+ b]lj;/fn] elgg\–nIdLsf] kl/jf/n] d]/f] >Ldfg j]kQf agfPsf] t xf]Og gL .

alb{ofdf u7g ePsf] 4G4 kLl8t ;ldltdf nIdL / b]lj;/f h:tf sl/a b'O;o a9L dlxnf k'?if ;+ul7t ePsf 5g\ . …;xsfo{ u/] dfq clwsf/sf nflu n8\g ;lsG5 eGg] a'em]/ ;+u} lx+8]sf xf}+ nlIdn] elgg\ .

nIdLsf klt lbnaxfb'/ / b]lj;/fsf klt ;'/]z b'j}n] jiff{df v]tL ls;fgL ug{] / af+sL ;do ef/tdf uP/ sdfP/ 5f]/f5f]/L kfNb} cfPsf lyP . b'O{ 5f]/f / Ps 5f]/L ;lxtsf] kl/jf/df PSnf] sdfpg] lbnaxfb'/nfO{ dfcf]jfbLn] a]kQf agfP kl5 nlIdsf] kl/jf/ larNnLdf k/\of] . …cfkm'n] k9\g g;s] klg 5f]/f5f]/LnfO{ k9fpg] / ;/sf/L hfuL/ v'jfpg] 7'nf] /x/ lyof]Ú nIdLn] elgg\–…;a} rfxgf / ;kgf rsgfr'/ eP .Ú

b]lj;/fnfO{ eg] >Ldfg a]kQf ePkl5 lhjgdf ;a}eGbf 7'nf] si6 k/\of] . tLg 5f]/Lsf] eljio lnP/ PSn} afr]sL b]lj;/fnfO{ kl/jf/sf cGo ;b:osf] ;fy rflxg] a]nfdf emg kf/Ljf/Ls k|tf8gf ;d]t ;xg' k/]sf] atfOg\ . …3/df sdfpg] sf]xL gePsfn] 5f]/L k9fpg] ljifodf kf/Ljf/Ls snx ;'? eof]Ú b]lj;/fn] elgg\ . clxn] Pp6} 3/nfO{ cfwf–cfwf af/]/ kl/jf/sf cGo ;b:o Psflt/ / b]lj;/f cfkm\gf 5f]/L ;lxt csf{lt/ a:b} cfPsf 5g\ .   

…/fHon] xfdL h:tf a]kQf kl/jf/nfO{ lje]b u/]sf] 5Ú nlIdn] elgg\ –…d[To' ePsf kl/jf/n] /fxt Ifltk'tL{ / ;xfg'e'lt kfp+5g\ a]kQfsf nflu To:tf ;'ljwf l;ldt 5g\ .Ú d'Vo lhDd]jf/L 5f]/f]5f]/Lsf] k9fO{ xf] . 5fqj[QL kfpg !* jif{ eGbf sd pd]/ x'g'kg{] ;t{ 5 .

>Ldfg a]kQf x'+bf nIdLsf] sfG5f] 5f]/f !) jif{sf lyP . t/ ;/sf/n] 5fqj[QL lbg] lg0f{o ubf{ pgsf] pd]/ !* k'Uof] . 5f]/fsf] k9fO{vr{ wfGg] cfly{s x}l;ot geP klg pgn] Tof] ;]jfjf6 al~rt x'g'k/\of] .

b]lj;/fsf] klg To:t} cj:yf 5 . h]7L 5f]/L ljjfx eP/ uOg eg] dfOnL / sfG5L 5f]/Ln] klg pd]/sf sf/0fn] ;/sf/L 5fqj[QL kfPgg\ . 

d/]sf] af+r]sf] yfxf gx'+bfsf] lk8f vk]/ a;]sf nIdL / b]lj;/f h:tf dlxnfnfO{ /fHosf] sfg'g / gLltn] emg cK7]/f] kf/]sf] 5 . 5f]/f 5f]/Lsf] gfu/Lstf agfpg afa' dfUg] k|zf;gn] a]kQf ePsf afa' vf]Hg] lhDd]jf/L lng ;s]g . …gfu/Lstf agfpg hf+bf k|zf;gn] afa' vf]Hof] nIdLn] elgg–…u}/;/sf/L ;+:yfsf] lgs} 7'nf] bjfj k/]kl5 k|d'v lhNnf clwsf/L gfu/Lstf lbg /fhL eP .Ú

cfkm\gf] gfu/Ltf dfOtLsf] gfdjf6 agfPsL b]lj;/fn] klg 5f]/Lsf] gfu/Lstf agfp+bf l5d]sLnfO{ cfkmGt eg]/ ;gfvt ug'{k/]sf] atfOg\ . …ufp+s} df]xg jnLn] d]/f] 5f]/L xf] eg]/ k|zf;gdf uP kl5 gfu/Lstf agfO{lbPÚ b]lj;/fn] elgg\ . cfkm\gf] / kltsf gfddf ;d]t ;DkQL gePsfn] ckx]ngf ;x]/ eP klg Pp6} 3/df a:g'k/]sf] pgn] atfOg\ . …5f]/L ljx] u/]/ hfG5g\ tnfO{ ;DkQL lsg rflxof] eg]/ kl/jf/sf ;b:on] eG5g\Úb]lj;/fn] elgg\ .

7'nf] rf]6 / r'gf}tL ;x]sf nIdL / b]lj;/f h:tf dlxnfnfO{ u}/;/sf/L ;+:yfn] u/]sf] k}/jLn] 7'nf] ;fx; lbPsf] 5 . …3/df /f]P/ a;]sf xfdLnfO{ ;+3;+:yfn] aflx/ NofP/ clwsf/ s]xf] eGg] l;sfP nIdLn] elgg\–…/fHo eg] k|d'v bfloTjjf6 klG5Psf] 5 .Ú

…4G4n] ubf{ lhjg ;fyL u'dfO{of] t/ w]/} s'/f kfO{Psf] 5 . sdhf]/ dg clxn] z;Qm ePsf] 5 . 7fp+ / dflg; lrlgof] . af]Ng / h'Wg ;Sg] ;fx; knfPsf] 5Ú nIdLn] 4G4 kl5 lhjgdf cfPsf] kl/jt{g s]nfp+b} elgg\ .

cfkm' t/ 5f]/f5f]/Lsf] eljio x]/]/ ;+3if{df nfu]sf] eP klg ;/sf/L j]jf:tfn] ubf{ 5f]/f5f]/Ldf eg] jbnfsf] efjgf ljsf; ePsf] b]Vbf pgLx?nfO{ 8/ nfu]sf] 5 . …gljgnfO{ b]Vbf pgsf] klg Tolta]nf d]/f] >Ldfg n}hfg'kg{] afWotf lyof] xf]nf eGg] ;DemG5' t/ 5f]/f 5f]/fsf] dg eg] ablnPsf] 5 nIdLn] elgg\–…sfG5f] 5f]/fn] k};f lbg'; dld d aGb's lsG5' eG5 .Ú

pgsf h]7f] 5f]/fnfO{ klg nIdL 4G4 kLl8t eP/ ;dfhdf lx8]sf] / ;fj{hlgs ePsf] dg k/]sf] 5}g . /fHon] tTsfn a]kQf kl/jf/sf dfu ;Daf]wg gu/] cem 7'nf] lab|f]x x'g;Sg] ;Defjgf pgLx?n] b]v]sf 5g\ .

…xfdL t 5f]/f5f]/Lsf] eljio x]/]/ ;x]/ a:of} t/ 5f]/f5f]/Ln] s] x]/]/ lrQ a'emfpg]Ú b]lj;/fn] elgg–…/fHon] tTsfn lg0f{o gu/] csf{] ljb|f]x x'g;S5 .Ú

cfkm\gf >Ldfg lbnaxfb'/sf ;DaGwdf cfOl;cf/;Ln] ;fj{hlgs u/]sf] k|ltj]bgdf nIdLsf] lrQ a'em]sf] 5}g . cfO;Lcf/;Ln] lbnaxfb'/nfO{ ckx/0f u/]s} lbg af6f]d} xTof u/]sf] hfgsf/L nIdLnfO{ lbPsf] 5 . t/, ckx/0f u/]sf] tLg lbg ;Dd klg cfkm\gf >Ldfg lhljt} /x]sf] hfgsf/L cfkm'xn] kfPsf] nIdLn] atfOg\ . …ckx/0f u/]/ nu]kl5 alb{ofsf] 8]p9fsnf uflj;sf] tf]/}of ufp+df >Ldfg nufot % hgfnfO{ tLg lbg ;Dd ;+u} /fv]sf] hfgsf/L d}n] kfPsL 5'Ú nIdLn] elgg\–…o:tf] cj:yfdf d}n] s;/L cfO;Lcf/;Lsf] s'/f kTofpg] <

cfkm'h:t} kLl8tx?sf] ;xf/f ag]sf lo dlxnfx?nfO{ cem} klg cfkm\gf >Ldfg kms{]/ cfp5g\ sL eGg] cfzf eg] cem} d/]sf] 5}g . …cfvfn] nf; gb]Vbf ;Dd cfz nfUbf] /x]5Ú nIdLn] elgg\–…dflg;x?sf] le8df d cfkm\gf kltsf] cg'xf/ vf]lh/xG5' .Ú /flt s's'/ e'Sbf klg b]lj;/fnfO{ cfkm\gf klt kms{]/ cfP sL eg]/ dg em;+u x'G5 . …gof+ gDa/jf6 df]jfOndf kmf]g cfP klg st} klt x'g sL eg]/ ;DemG5'Ú b]lj;/fn] elgg\ …clxn] ;Dd kltn] nufpg] sk8f, pgsf ;fdfg h:tfsf] t:t} ;Dxfn]/ /fv]sL 5' . Ú